Cieśnina Dardanele (tr. Çanakkale Boğazı) to wodny korytarz łączący Morze Egejskie z Morzem Marmara. Razem z cieśniną Bosfor są czasami łącznie nazywane Cieśninami Tureckimi (tr. Türk Boğazları) lub Czarnomorskimi. Widok na Eceabat od strony cieśniny Dardanele Przeczytajcie również o cieśninie Bosfor. Spis treści Charakterystyka geograficzna Pochodzenie nazwy cieśniny i związane z nią mity Cieśnina Dardanele w historii Ciekawe miasta i twierdze położone wzdłuż cieśniny Przeprawy promowe Bibliografia Charakterystyka geograficzna Cieśnina Dardanele ma 61 kilometrów długości, ale jej szerokość wynosi jedynie od 1,2 do 6 kilometrów. Średnia głębokość cieśniny to 55 metrów, a w najgłębszym miejscu równa się 103 metrom. Cieśnina Dardanele w miejscu, gdzie jest najwęższa Co ciekawe woda w cieśninie płynie w obu kierunkach: z Morza Marmara do Egejskiego z prądem powierzchniowym, a odwrotnie z prądem głębinowym. Ponieważ cieśnina jest bardzo wąska i długa często bywa porównywana do rzeki. Żegluga po jej wodach jest uznawana za bardzo trudną z powodu prądów morskich wywoływanych pływami na morzach położonych po obu jej końcach oraz znacznego natężenia ruchu statków na jej wodach. Eceabat widziane od strony cieśniny Dardanele Powrót do spisu treści Pochodzenie nazwy cieśniny i związane z nią mity Turecka nazwa cieśniny Dardanele - Çanakkale Boğazı - pochodzi od największego miasta i stolicy całego regionu. Międzynarodowo używana nazwa Dardanele wywodzi się od starożytnej krainy Dardanii, która leżała po azjatyckiej stronie cieśniny. Główne miasto Dardanii znajdowało się na zboczach góry Ida. Najciekawszym stanowiskiem archeologicznym związanym z Dardanią jest tumulus w Dardanos. Widok na azjatycki brzeg cieśniny Dardanele Dowiedzcie się więcej o tumulusie w Dardanos. Grecka nazwa cieśniny - Hellespont - oznacza 'morze Helle' i pochodzi od mitologicznej postaci córki króla Atamasa o imieniu Helle. Według greckiego mitu Helle i jej brat Fryksos byli prześladowani przez złą macochę, która chciała ich zgładzić. Uciekli przed nią na grzbiecie latającego barana o złotym runie, ale podczas lotu nad cieśniną Helle spadła do wody i zginęła. Istnieje także alternatywna wersja opowieści, w której Helle zostaje uratowana przez Posejdona, który ją pokochał (Grimal 1990). Widok na Çanakkale od strony cieśniny Dardanele Z cieśniną Dardanele wiąże się również opowieść o tragicznych kochankach: Hero i Leandrze, która jest opisana w artykule o twierdzy Bigali. Przeczytajcie więcej o twierdzy Bigali. Powrót do spisu treści Cieśnina Dardanele w historii Strategiczne znaczenie cieśniny Dardanele wynikało z jej położenia na drodze morskiej wiodącej z basenu Morza Śródziemnego do Stambułu i dalej aż do Morza Czarnego. Widok od strony cieśniny Dardanele na Çanakkale Pół żartem, pół serio można stwierdzić, że najwcześniejszym konfliktem wojskowym, który wiązał się z cieśniną Dardanele, była wojna trojańska. Rozegrała się ona nieopodal wejścia do cieśniny od strony Morza Egejskiego. Co prawda do dzisiaj toczy się spór o to, czy legendarne wydarzenia opisane w Iliadzie mają związek z rzeczywistymi dziejami regionu, ale istnieje wiele przesłanek wskazujących na podłoże historyczne, które zainspirowało Homera do stworzenia eposu (Jablonka 2011) Przeczytajcie więcej o Troi. To, że cieśnina Dardanele stanowiła dogodne miejsce do kontrolowania handlu i czerpania z tego korzyści, zauważono już w czasach starożytnych. Na obu brzegach cieśniny powstały liczne greckie kolonie. Dowiedzcie się więcej o greckiej kolonizacji w Azji Mniejszej. Podczas drugiej perskiej inwazji na Grecję w 480 roku jak donosi starożytny historyk Herodot, podjęta została pierwsza w dziejach próba zbudowania nad wodami cieśniny Dardanele mostu. Armia perska dowodzona przez Kserksesa I chcąc przejść z Azji do Tracji stworzyła mosty pontonowe, czyli takie, których konstrukcja opiera się na połączonych łodziach lub barkach. Pierwsza próba zakończyła się niepowodzeniem, gdyż mosty zniszczyła burza. Podczas drugiego, udanego, podejścia zbudowano dwa mosty w okolicach Abydos: północno-wschodni powstał z 360 statków, a południowo-zachodni - z 314. Potęga Aten opierała się od V wieku na zbożu sprowadzanym z Azji, transportowanym z portów na wybrzeżach Morza Czarnego przez cieśninę Dardanele do Grecji. Wszystkie statki nienależące do floty ateńskiej musiały za przepłynięcie cieśniny uiścić cło w wysokości 10% wartości towarów. Gwarancją zapłaty była utrzymywana w Sestos ateńska flota wojenna. Widok od strony Çanakkale na cieśninę Dardanele W czasach Cesarstwa Bizantyjskiego cieśnina Dardanele odgrywała kluczową rolę w obronie Konstantynopola oraz jako źródło dochodów dla państwa. Do naszych czasów zachowała się pochodząca z początku VI wieku marmurowa tablica, na której wykute zostały przepisy celne dla statków przepływających przez cieśninę. Prawa te wydał cesarz Anastazjusz. Tablicę można oglądać w Muzeum Archeologicznym w Stambule. Tablica z prawami celnymi dotyczącymi przewozu towarów przez Dardanele z czasów cesarza Anastazjusza Dowiedzcie się więcej o Muzeum Archeologicznym w Stambule. W 1354 roku wojska osmańskie przekroczyły cieśninę Dardanele i zdobyły miasto obecnie znane jako Gelibolu, które stało się pierwszym skrawkiem Europy w posiadaniu tureckim. Gelibolu było przyczółkiem, z którego dynastia Osmanów wyruszyła na podbój terenów europejskich. W przeciągu niecałej dekady prawie wszystkie tereny należące do Bizancjum w Tracji zostały zdobyte przez Turków. W późniejszych czasach, gdy imperium osmańskie straciło na znaczeniu, a jego siła militarna osłabła, tzw. 'kwestia cieśnin czarnomorskich' stała się palącym problemem, angażującym wszystkie mocarstwa europejskie. Widok od strony cieśniny Dardanele na Çanakkale i twierdzę Çimenlik W 1833 roku imperium osmańskie podpisało w Hünkâr İskelesi tajny traktat z Rosją, na mocy którego Rosja zobowiązywała się wspierać Turcję podczas ewentualnej wojny z jej udziałem, a Turcja w zamian obiecywała zamknąć cieśniny w przypadku zagrożenia Rosji atakiem ze strony morskiej. Takie rozwiązanie nie przypadło do gustu Wielkiej Brytanii i Francji. Rosja straciła przywileje wynikające z traktatu Hünkâr İskelesi w 1841 roku. Została wówczas zawarta Konwencja Londyńska, której stronami były: Rosja, Wielka Brytania, Francja, Austria i Prusy. Z podpisanego porozumienia wynikało zamknięcie cieśnin tureckich dla wszystkich okrętów wojennych. Takie rozwiązanie faworyzowało Wielką Brytanię kosztem Rosji, dla której droga przez cieśniny była jedynym dostępem morskim do basenu śródziemnomorskiego. Podczas I wojny światowej cieśnina Dardanele stała się jednym z głównych bohaterów dramatu, jaki rozegrał się na półwyspie Gallipoli. Tysiące żołnierzy i marynarzy straciło tam życie podczas próby dotarcia do Stambułu przez wojska alianckie. Widok od strony cieśniny Dardanele na półwysep Gallipoli Poznajcie szczegóły przebiegu bitwy o półwysep Gallipoli oraz dowiedzcie się, jakie miejsca pamięci warto tam odwiedzić. Tuż po zakończeniu I wojny światowej według postanowień konferencji w Lozannie w 1923 roku cieśniny czarnomorskie zostały zdemilitaryzowane, a swobodny przepływ przez nie został przyznany wszelkim statkom i okrętom należącym do wszystkich państw. Widok od strony cieśniny Dardanele na półwysep Gallipoli Obecnie sytuację cieśnin Bosfor i Dardanele reguluje Konwencja z Montreux z 1936 roku. Przyznaje ona Republice Tureckiej kontrolę nad okrętami wojennymi, które chcą przepłynąć przez cieśniny, a jednocześnie gwarantuje swobodę ruchu dla floty handlowej i wszelkich statków cywilnych. Powrót do spisu treści Ciekawe miasta i twierdze położone wzdłuż cieśniny Na europejskim brzegu cieśniny Dardanele, na półwyspie Gallipoli, położone są trzy miasta warte odwiedzenia. Są to, podróżując z północy na południe: Gelibolu, Eceabat i Kilitbahir. Na brzegu azjatyckim z pewnością warto zajrzeć do Çanakkale i do Lapseki. Miasteczko Gelibolu widziane od strony cieśniny Dardanele Ze względu na strategiczne znaczenie Dardaneli na obu brzegach cieśniny zbudowano liczne fortyfikacje. Budowano je parami na dwóch brzegach, tak, aby skutecznie strzegły cieśniny. Najsłynniejsza para to zapewne twierdza Kilitbahir po stronie europejskiej oraz twierdza Çimenlik w Azji. Zostały one umiejscowione w najwęższym miejscu cieśniny. Drugą parę tworzą twierdze Seddülbahir i Kumkale strzegące wejścia do cieśniny od strony Morza Egejskiego. Widok z cieśniny Dardanele na twierdzę Kilitbahir Powrót do spisu treści Chociaż pomysł budowy mostu nad cieśniną Dardanele sięga czasów Kserksesa, to do dnia dzisiejszego jedynym sposobem na przedostanie się tędy z Europy do Azji są przeprawy promowe. Trzy główne trasy promów kursujących przez cieśninę to: z Gelibolu do Lapseki, z Eceabat do Çanakkale oraz z Kilitbahir również do Çanakkale. Dokładniejsze informacje dotyczące tych połączeń można znaleźć w artykułach o poszczególnych miastach. Przeprawa promowa przez cieśninę Dardanele Istnieją plany budowy mostu wiszącego w miejscu, gdzie cieśnina jest najwęższa, czyli między Kilitbahir a dzielnicą Çanakkale o nazwie Sarıçay. Planowany most miałby długość około 2200 metrów, z czego 1400 metrów przebiegałoby nad wodą. Jednakże na razie prac konstrukcyjnych nie podjęto. Powrót do spisu treści Bibliografia Grimal, Pierre, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1990 Jablonka, Peter, Troy in Regional and International Context, w The Oxford Handbook of Ancient Anatolia pod red. Steadman, Sharon S., McMahon, Gregory, Oksford, 2011 Powrót do spisu treści