Zgodnie ze swoją misją, Redakcja dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne treści medyczne poparte najnowszą wiedzą naukową. Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany artykuł został zweryfikowany przez lekarza lub bezpośrednio przez niego napisany. Taka dwustopniowa weryfikacja: dziennikarz medyczny i lekarz pozwala nam na dostarczanie treści najwyższej jakości oraz zgodnych z aktualną wiedzą medyczną. Nasze zaangażowanie w tym zakresie zostało docenione przez Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia, które nadało Redakcji honorowy tytuł Wielkiego Edukatora. Sprawdzona treść data publikacji: 11:00, data aktualizacji: 14:52 Konsultacja merytoryczna: Lek. Aleksandra Witkowska ten tekst przeczytasz w 6 minut Włókniaki miękkie wyglądają przypominają drobną kaszkę lub miękkie kilkumilimetrowe guzki barwy skóry lub nieco ciemniejsze. Czasem są długie i nitkowate. Zwykle umiejscawiają się na tułowiu, powiekach i szyi, a także na dekolcie, pod piersiami, pachami i w pachwinach, czyli tam, gdzie skóra jest najbardziej narażona na otarcia. Ich obecność jest najczęściej uwarunkowana genetycznie, a wraz z wiekiem może pojawiać się ich coraz więcej. Na szczęście można z nimi skutecznie i bezpiecznie walczyć. Mowa o włókniakach miękkich, niegroźnych nowotworach tkanki łącznej. Mazur Potrzebujesz porady? Umów e-wizytę 459 lekarzy teraz online Co to są włókniaki Przyczyny włókniaków Objawy włókniaków Rozpoznanie włókniaka miękkiego Cechy włókniaka miękkiego Leczenie włókniaków Elektrokoagulacja włókniaków Laser CO2 a włókniaki Wymrażanie włókniaków ciekłym azotem (krioterapia) Metoda chirurgiczna usuwania włókniaków Mazur / Mazur Co to są włókniaki Włókniaki miękkie to zmiany rozrostowe tkanki łącznej rozwijającymi się jeszcze w okresie życia wewnątrzmacicznego lub, częściej, nabytymi. Te łagodne nowotwory mogą pojawić się w każdym wieku. Włókniaki występują powszechnie – można je stwierdzić u prawie wszystkich dorosłych osób. Ich liczba i wielkość może rosnąć w czasie cechują się tym, że ich komórki są chaotycznie rozmieszczone oraz mają nieprawidłową morfologię tkanki łącznej. Na podstawie proporcji włókien i komórek tkanki łącznej można rozróżnić włókniaki miękkie od twardych (przewaga włókien). Przyczyny włókniaków Włókniaki mają charakter wrodzony. Jednak niektóre schorzenia zwiększają prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Włókniaki mogą towarzyszyć: cukrzykom, pacjentom z otyłością, chorym z kłopotami endokrynologicznymi, zaburzeniom gospodarki hormonalnej, kobietom w ciąży, u których liczba włókniaków w tym okresie może się zwiększyć. Objawy włókniaków Włókniaki to miękkie, zwisające workowate grudki lub guzki, których średnica najczęściej nie przekraczającej 2 mm, ale mogącej sięgać nawet 5 cm. Ich konsystencja powoduje, że często dają się wprowadzić w głąb skóry przez ucisk palcem. Zwykle włókniaki miękkie mają zabarwienie zbliżone do zdrowej skóry lub nieco ciemniejsze, brunatne. Drobne włókniaki szczególnie często umiejscawiają się na szyi i karku, zwłaszcza u kobiet w starszym wieku. Włókniaki miękkie same w sobie nie są bolesne, lecz pod wpływem drażnienia, szczególnie u osób otyłych, może się w nich wytworzyć stan zapalny. Należy wtedy zmienić garderobę na luźniejszą, tak, aby nie podrażniać zmian. Włókniaki znacznie częściej wpływają na psychikę, powodują dyskomfort psychiczny, szczególnie w sytuacji, gdy pojawiają się w widocznych miejscach na ciele. Włókniaki utrzymują się przez całe życie i choć nie mają tendencji do samoistnego ustępowania, nie ulegają zezłośliwieniu i ze względów medycznych nie muszą być usuwane. Rozpoznanie włókniaka miękkiego Pacjenci z włókniakiem trafiają najczęściej do gabinetów kosmetycznych, rzadziej do dermatologa. I prawie zawsze pada pytanie, czy na pewno powinno się je usuwać, tym bardziej, że zabieg wykonuje się niemal wyłącznie ze względów estetycznych. Niezależnie od umiejscowienia włókniaka, jego rozmiarów i powodu, dla którego chcemy się pozbyć tej zmiany (a częściej zmian), zawsze należy skonsultować się z dermatologiem, który potwierdzi rozpoznanie i zaproponuje optymalny sposób usunięcia, tym bardziej, że zdarzają się duże, bogato unaczynione włókniaki, których usunięcie może spowodować konieczność założenia szwów. Kosmetyczki, nawet najbardziej doświadczone, nie mają prawa wykonywać zabiegów naruszających ciągłość skóry. W przypadku włókniaków zawsze konieczna jest konsultacja z lekarzem specjalistą. Zdiagnozowanie włókniaka miękkiego nie jest trudne. W różnicowaniu uwzględnia się znamiona komórkowe, brodawczaki i tłuszczaki. Wszelkie zmiany skórne powinny być skonsultowane z dermatologiem. Jeżeli nie masz możliwości wizyty stacjonarnej, skorzystaj z porady online. Zarejestruj się, zrób zdjęcie zmiany skórnej i wyślij lekarzowi przed konsultacją. Po konsultacji otrzymasz e-Skierowanie i e-Receptę. Cechy włókniaka miękkiego Rozpoznanie włókniaka miękkiego powinno przebiegać z uwzględnieniem zmian poniższych cech morfologicznych: kształt, wielkość, spoistość, barwa, liczebność, okres czasu trwania zmiany, lokalizacja, bezbolesność Do włókniaka miękkiego bardzo podobne są: tłuszczaki, brodawczaki oraz miękkie znamiona komórkowe. Z tego względu należy zawsze konsultować się z dermatologiem, który postawi odpowiednie rozpoznanie. Leczenie włókniaków Leczenie włókniaków nie jest konieczne ze względów medycznych. Jedynie zmiany szpecące lub powodujące fizyczny dyskomfort (np. uczucie pociągania przez ubranie) wymagają interwencji chirurgicznej. Decydując się na zabieg włókniaków trzeba pamiętać, że raz usunięty włókniak może odrosnąć. Może również utworzyć się w innym miejscu. Gabinety dermatologiczne i medycyny estetycznej oferują kilka metod pozbycia się włókniaków: Elektrokoagulacja włókniaków Zabieg usunięcia włókniaka polega na traktowaniu prądem wysokiej częstotliwości na białka budujące tkanki, co powoduje zwiększenie jego temperatury. Białko ścina się, dzięki czemu tkanka łatwo może zostać usunięta. Podczas zabiegu nie narusza się ciągłości skóry, przez co rzadko dochodzi do powikłań: trwałych przebarwień i niewielkich blizn. Długość trwania elektrokoagulacji włókniaków, w zależności rozległości zmiany, to od kilku do kilkudziesięciu minut. Często, zwłaszcza przypadku większych włókniaków, stosowane jest znieczulenie miejscowe. Bezpośrednio po zabiegu elektrokoagulacji może wystąpić w tej okolicy obrzęk skóry, a także ból i zasinienie, ale te objawy jeszcze tego samego dnia ustępują. Nieco dłużej, kilka dni, utrzymywać się mogą drobne ranki, które trzeba regularnie przemywać wodą utlenioną. Mimo iż jest to bardzo dobry, nowoczesny i bezpieczny zabieg włókniaków, są pewne choroby i stany będące przeciwwskazaniami do jego wykonania. Należą do nich: wszczepiony rozrusznik serca, zaburzenia krzepnięcia i krążenia krwi, cukrzyca, ciąża, a także skłonność skóry do bliznowacenia. Laser CO2 a włókniaki Jest to metoda często stosowana w dermatologii estetycznej, nie pozostawiająca właściwie żadnych blizn. Laser emituje wiązkę niewidzialnego dla oka światła o długości fali 10 600 nm, która wchłaniana jest przez wewnątrz- i zewnątrzkomórkową wodę. Kiedy energia lasera jest pochłaniana przez uwodnioną tkankę, dochodzi do jej odparowania i wytworzenia w tym miejscu strefy koagulacji, dzięki czemu usuwanie włókniaków nie powoduje krwawienia. Najnowsze lasery CO2 są wyposażone w funkcje super i ultra puls, co oznacza, że pracują w trybie impulsowym i nie dochodzi do termicznego uszkodzenia otaczających zmianę tkanek, dzięki czemu gojenie następuje niemal zawsze bez blizn. Przeciwwskazaniami do zabiegu usunięcia włókniaka miękkiego są: ciąża, aktywna infekcja bakteryjna lub wirusowa w obrębie leczonej zmiany, skłonność do tworzenia się bliznowców, czyli przerośniętych stwardniałych blizn, powstałych na skutek urazu lub bez uchwytnej przyczyny. Uwaga! 1. Nie ma żadnych przeszkód, by wykonywać te zabiegi u dzieci, a także gdy skóra jest opalona. 2. W przypadku niewielkich zmian znieczulenie miejscowe nie jest konieczne. 3. Podczas zabiegu włókniaków odczuwa się jedynie delikatne ciepło i pieczenie. 4. Jeśli usuwane są włókniaki o większych rozmiarach, niekiedy podawany jest miejscowy środek znieczulający. 5. Po zabiegu włókniaków tworzą się niewielkie ranki, które należy dezynfekować, np. wodą utlenioną. 6. W przypadku większych ran zaleca się zakładanie plastra z przepuszczającym powietrze opatrunkiem. 7. Proces gojenia po operacji włókniaków trwa od kilku dni do 3-4 tygodni. 8. Ze względu na utworzenie w miejscu działania lasera nowego naskórka, obszar ten należy chronić przed działaniem promieni słonecznych by zapobiec wystąpieniu przebarwień. Wymrażanie włókniaków ciekłym azotem (krioterapia) Jest to zabieg włókniaków polegający na krótkotrwałym działaniu strumienia par ciekłego azotu o temperaturze ok. -140°C na powierzchnię ciała w czasie od 1 do 5 minut. Ta metoda stosowana jest najczęściej przy włókniakach nitkowych, które usuwa się jednorazowym 5-10-sekundowym natryskiem lub ściskając wykwit na ok. 10 sekund oziębioną w ciekłym azocie pincetą. Włókniaki o średnicy większej niż 4-5 mm zamraża się po ich uchwyceniu pincetą i skierowaniu natrysku równolegle do skóry na płaskie końce narzędzia. Ten sposób daje u 90 proc. pacjentów dobre wyniki kosmetyczne, bez odbarwień, które mogą się pojawiać po stosowaniu zwykłego natrysku. Krioterapia jest bezpieczna u kobiet w ciąży i dzieci. Metoda chirurgiczna usuwania włókniaków Zalecana jest do usuwania dużych włókniaków miękkich. Chirurgiczne likwidowanie włókniaków wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Drobną ranę należy przemywać środkami dezynfekcyjnymi i regularnie zmieniać opatrunki; jeśli założono szwy, nie wolno moczyć tego miejsca! Po mniej więcej tygodniu rana całkowicie się goi. Do możliwych, jednak bardzo rzadkich powikłań, należą przede wszystkim infekcje bakteryjne, krwiaki, bliznowce. Pamiętaj również, że jeśli chcesz przyspieszyć proces zmniejszania się blizn, możesz wypróbować krem regeneracyjny z konopi siewnych. Treści z serwisu mają na celu polepszenie, a nie zastąpienie, kontaktu pomiędzy Użytkownikiem Serwisu a jego lekarzem. Serwis ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Przed zastosowaniem się do porad z zakresu wiedzy specjalistycznej, w szczególności medycznych, zawartych w naszym Serwisie należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Administrator nie ponosi żadnych konsekwencji wynikających z wykorzystania informacji zawartych w Serwisie. Potrzebujesz konsultacji lekarskiej lub e-recepty? Wejdź na gdzie uzyskasz pomoc online - szybko, bezpiecznie i bez wychodzenia z domu. włókniaki włókniakomięsak choroby skórne Tkanka łączna cukrzyca otyłość Endokrynologia gospodarka hormonalna kobiety w ciąży tłuszczak brodawczak znamiona Włókniaki - definicja, przyczyny, rodzaje, leczenie, usuwanie. Czy włókniak to rak? Włókniaki to jeden z najczęściej spotykanych problemów dermatologicznych. Mimo iż mają charakter nowotworowy, włókniaki są niezłośliwe i zwykle nie stanowią... Marta Pawlak Czy włókniak w piersi może być złośliwy? Czym jest włókniak piersi? Czy taka zmiana może być złośliwa? Jak wygląda leczenie włókniaka? Czy takie zmiany należy wyciąć? Czy włókniak wymaga usunięcia całej... Lek. Paweł Żmuda-Trzebiatowski Włókniak twardy - czy zagraża życiu? Dlaczego powstaje i kiedy usunąć włókniak twardy? Włókniak twardy to drobna zmiana nowotworowa, która nie złośliwieje, dlatego nie należy się niepokoić. Jego wygląd nie jest jednak estetyczny, dlatego dużo osób... Tatiana Naklicka "Jak mam cieszyć się życiem, skoro całe ciało boli?" Są takie dni, że nie można wstać z łóżka. Zjedzenie łyżki zupy staje się wyzwaniem. Trudno przeczytać nawet krótki artykuł, bo ból zaburza koncentrację. W... Karolina Gawlik Czym jest dermatofibroma? Co oznacza dermatofibroma? Czy dermatofibroma jest wskazaniem do wizyty u dermatologa? Czy jest to groźne schorzenie? W jaki sposób leczy się dermatofibromę?... Lek. Anna Mitschke Operacyjne leczenie zeza u dzieci Zez może mieć wiele przyczyn. Problem może wynikać z zaburzeń mięśni odpowiedzialnych za ruch gałek ocznych. Z tego względu kąt widzenia w jednym oku zmienia się... Marta Pawlak Gardasil - zastosowanie, przeciwwskazania W jakiej formie występuje Gardasil i jakie ma zastosowanie? Co znajduje się w składzie leku? Gardasil jest lekiem dostępnym na receptę, występuje w formie... Magdalena Wawszczak | Onet. Niechciane "ozdoby" Drobne plamki, kuleczki, czy guzki, które pojawiają się na skórze, są raczej niegroźne. Chętnie pozbylibyśmy się tych „ozdób”, nie zawsze jednak wiemy, jak to... Maria Bazańska

Rak sutka dotyczy zwłaszcza starszych psów i starszych kotów. Dzień jak każdy inny. Jak zwykle, gdy po całodziennej gonitwie masz wreszcie czas by spokojnie usiąść i pobawić się ze swoją sunią czy kotką, zasiadasz do jej ulubionego „miziania” po brzuszku. Nagle wyczuwasz niewielkie zgrubienie pod palcami. Przesuwasz dłonią jeszcze raz… Przecież jeszcze wczoraj tego nie było… A może nie zauważyłeś? Sprawdzasz ponownie, ewidentnie wyczuwasz drobnego guzka gdzieś w okolicy sutka. Myślisz sobie: jest mały, pewnie to nic takiego. Może ją coś ugryzło, może zniknie za kilka dni, a jeśli nie, to pokażę to na wszelki wypadek przy szczepieniu… Pomysł dobry, tyle, że kolejne szczepienie jest za kilka miesięcy. Uspokojony wracasz do swoich obowiązków, zapominając o małej, twardawej deformacji ukrytej pod sierścią… A guzek po cichu rośnie… Z dnia na dzień zadomawia się coraz bardziej, w najlepsze zwiększając swoje rozmiary. Apogeum przychodzi przy następnej cieczce (lub rujce), kiedy to nagle spostrzegasz, że nie jest to już niewinne maleństwo, ale guz sporych rozmiarów… Teraz chyba już zwrócił Twoją uwagę. Już wiesz, że to nie przejdzie jak przeziębienie. Pędem zjawiasz się u lekarza. Jeszcze masz nadzieję, ze to nic takiego, ze wystarczy jakaś maść czy antybiotyk. Jednak słyszysz zgoła coś przeciwnego. Że potrzebna jest operacja, że być to może nowotwór… Z tego artykułu dowiesz się co to jest i jak rozpoznać nowotwór sutka u kota i psa, oraz jak przebiega leczenie tego guza. Co to jest guz sutka?Klasyfikacja nowotworów u zwierzątCo jeszcze ma wpływ na pojawianie się guzów?Wiek zwierzęciaRasaAktywność hormonalnaPrzyczyny powstawania nowotworu sutka u psa i kotaHormony endogenneStosowanie hormonów egzogennychDieta przy nowotworachGuz sutka objawyGuz sutka zdjęciaDlaczego nowotwory te są tak niebezpieczne?RozpoznanieCo mogę zrobić, jeśli okaże się, że to nowotwór złośliwy? Czy można go wyleczyć?Jak wygląda operacja?Guz sutka rokowaniaOkreślenie stadium zaawansowania klinicznego nowotworuT- guz pierwotnyN – regionalne węzły chłonne (badanie cytologiczne lub histopatologiczne)M – przerzuty odległeOkreślenie stadium zaawansowania nowotworuCzy można zapobiec rakowi sutka? Co to jest guz sutka? Pod względem częstości występowania u psów zajmuje niechlubne drugie miejsce (13,4% wszystkich zmian nowotworowych), a u samic tego gatunku to najpowszechniejszy nowotwór (nawet do 41,7% wszystkich nowotworów zdiagnozowanych u suk nie poddanych sterylizacji). Szacuje się, że co piąta sunia w ciągu swojego życia rozwinie ten złośliwy nowotwór. U kotów guz sutka plasuje się on na trzecim miejscu (tuż za guzami skóry i chłoniakami) pod względem częstości występowania, a u samic tego gatunku stanowią około 17% wszystkich rozpoznawanych zmian nowotworowych. Klasyfikacja nowotworów u zwierząt Nowotwory gruczołu mlekowego klasyfikowano na kilka sposobów, jednak najbardziej przydatnym okazał się po prostu podział na nowotwory niezłośliwe i złośliwe. I tak u samic domowych zwierząt mięsożernych możemy spotkać: Nowotwory złośliwe – stanowią 49 % wszystkich guzów gruczołu mlekowego u suk, u kotek stwierdzane są zdecydowanie częściej (nawet 80-95 % wszystkich usuwanych chirurgicznie nowotworów): Raki (carcinoma). Są to nowotwory pochodzenia nabłonkowego, najczęściej diagnozowane u suk i kotek. Mogą się one wywodzić z komórek gruczołowych (czyli tych, produkujących wydzielinę gruczołu mlekowego), jak też z komórek pokrywających przewody wyprowadzające. W tej grupie znajdują się: rak miejscowy (rak śródnabłonkowy, rak w miejscu, rak in situ, noninfiltrating carcinoma in situ); jest to ten typ złośliwca, który rokuje najlepiej, ponieważ komórki nowotworowe mnożą się jedynie w obrębie nabłonka, nie naciekając do tkanki łącznej podścieliska; niestety, czyste raki in situ zdarzają się rzadko u zwierząt domowych; raki złożone (complex carcinoma) – dość powszechne u psów, raczej rzadkie u kotów; raki proste (simple carcinoma) – najpowszechniejsze guzy złośliwe gruczołu mlekowego zarówno u suk, jak i u kotek; ze względu na budowę histologiczną dzielą się na raki: cewkowo-brodawkowate (tubulopapillary carcinoma), lite (solid carcinoma), sitowate (cribriform carcinoma) oraz niezróżnicowane (raki anaplastyczne, anaplastic carcinoma); postaci szczególne raków (special types of carcinomas) – wśród nich: wrzecionowatokomórkowe, ze zróżnicowaniem płaskonabłonkowym, śluzowe oraz raki bogate w tłuszcz. Niesklasyfikowane mięsaki (sarcoma). Włókniakomięsaki (fibrosarcoma). Kostniakomięsaki (osteosarcoma). Mięsakoraki (carcinosarcoma) – często spotykane u suk, bardzo rzadko u kotek. Nowotwory niezłośliwe – stwierdzane są dość często u suk (około 51% spośród wszystkich zmian gruczołu mlekowego), raczej rzadko u kotek (około 15%) : Gruczolaki złożone (complex adenoma) – najpowszechniej stwierdzane; Gruczolaki proste (simple adenoma); Niezłośliwe guzy mieszane (benign mixed tumor); Gruczolaki podstawne (basaloid adenoma); Włókniakogruczolaki (fibroadenoma); Brodawczaki przewodów wyprowadzających (duct papilloma). W obrębie gruczołu sutkowego mogą również występować nienowotworowe zmiany guzowate. I tak na przykład u suk może pojawić się rozszerzenie przewodów wyprowadzających (mammary duct ectasia). Pomimo, że nie są one stwierdzane zbyt często (około 3% wszystkich przypadków), to jednak mogą być przyczyną prawie połowy (48%) niezapalnych i nienowotworowych guzów. Pojawiają się u suczek nieco młodszych (średnia wieku około 6 lat, ale mogą też dotykać samic bardzo młodych), zarówno sterylizowanych, jak i niesterylizowanych. U kotek z kolei mogą pojawiać się: rozrosty nabłonka przewodów wyprowadzających,rozrost zrazikowy nabłonka gruczołowego orazrozrost nabłonka gruczołowego, jak i tkanki łącznej zrębu. Rozrost gruczolakowłóknisty (fibroadenomatoza) jest hormonalnym, niezapalnym i nienowotworowym rozrostem stwierdzanym najczęściej u młodych kotek tuż po okresie rujowym lub w okresie okołoporodowym. Czasem pojawia się po długotrwałym stosowaniu antykoncepcji hormonalnej. Co jeszcze ma wpływ na pojawianie się guzów? Które zwierzęta są najbardziej narażone? Wiek zwierzęcia Najbardziej chyba bezpieczne są młode sunie w wieku do 5 lat. U nich rozwój nowotworu jest mało prawdopodobny, a jeśli już dojdzie do pojawienia się guza przy sutku, zwykle bywa on nowotworem niezłośliwym lub w ogóle zmianą nienowotworową. Najczęściej nowotwór gruczołu mlekowego stwierdzany jest u suk około 9-11 letnich, jednak już u 6-7 letnich ryzyko jest wysokie. U kotek średnia wieku pojawienia się guza sutka to 10-12 lat. Rasa Jeśli jesteś szczęśliwym opiekunem suki w rasie: spaniela,pudla,jamnika,owczarka niemieckiego,maltańczyka,terriera szkockiegopointera, Twój radar powinien być nastawiony na regularne monitorowanie oraz kontrolne badania psiaka. Te rasy są mocno predysponowane do wystąpienia nowotworu. Z kolei u owczarków collie oraz u bokserów zmiany tego typu pojawiają się rzadziej, jednak nawet tutaj nie wolno tracić czujności. Nowotwory z definicji są nieprzewidywalne i bywa, że nawet u ras obciążonych niskim ryzykiem manifestują swoją obecność. Faktem niezaprzeczalnym jest, że ryzyko pojawienia się nowotworu jest większe u psów rasowych, w porównaniu do mieszańców. Prawdopodobnie kotki rasy syjamskiej mają większe tendencje do rguz, ozwoju raka gruczołu sutkowego. Ponadto guzy sutków pojawiają się u zwierząt młodszych (około 9 lat), niż w przypadku innych ras i zwierząt nierasowych. Aktywność hormonalna Aktywność hormonalna a rak sutka Nierzadko słyszę od właścicieli zwierząt następujące stwierdzenia: Moja suka nie może mieć nowotworu! Przecież ona miała szczeniaki! Albo: Przecież sunia miała regularne cieczki, wszystko było jak w zegarku! Wciąż powszechna jest opinia, że wcześniej przebyte ciąże mogą uchronić sukę przed guzem sutka. W rzeczywistości nie udowodniono jak dotąd protekcyjnego wpływu przebytych ciąż, czy zależności pomiędzy regularnością cyklu płciowego a rozwojem nowotworów. Jednak odwracając sytuację – możliwe, że u suk, u których wcześniej pojawiały się zaburzenia cyklu, ryzyko rozwoju nowotworu może być większe. Z całą pewnością natomiast długotrwałe stosowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko pojawienia się niezłośliwych guzów gruczołu mlekowego. Według ostatnich badań może również przyczyniać się do powstawania złośliwych rozrostów. No dobrze. Znasz już czynniki, które mogą predysponować do rozwoju nowotworu gruczołu mlekowego. Rzeczywiście, Twoja sunia może być w grupie zwiększonego ryzyka. Jednak dlaczego ma takiego pecha? Dlaczego właśnie ona spośród setek innych suk z jej rasy oraz zbliżonych wiekowo musiała zachorować? W dalszym ciągu zastanawiasz się, co tak naprawdę wywołało rozwój tego paskudztwa na listwie mlecznej… Postaram się wyjaśnić Ci to w dalszej części artykułu. Przyczyny powstawania nowotworu sutka u psa i kota Hormony endogenne Nowotwory gruczołu sutkowego są hormonozależne. Oznacza to, że hormony płciowe żeńskie wpływają na ich pojawienie się i dalszy rozwój. I tak: progesteron – w wyniku swojego mitogennego działania w stosunku do komórek gruczołu sutkowego, pobudza je do podziałów,estrogeny z kolei pobudzają wzrost komórek w obrębie przewodów wyprowadzających. Jaki z tego wniosek? Że każda aktywność hormonalna, każda następna cieczka, podczas której dochodzi do wzmożonych procesów również a obrębie gruczołów sutkowych, każda kolejna ciąża czy jakiekolwiek zaburzenia cyklu płciowego mogą w konsekwencji prowadzić do rozwoju tego raka. Na pewno spotkałeś się drogi Czytelniku z opinią lekarzy weterynarii, że najlepszym sposobem zapobiegania pojawienia się tego guza sutka jest wczesna chirurgiczna sterylizacja suki. Dlaczego? Ano właśnie dlatego, żeby nie „prowokować” gruczołu do aktywności, żeby niejako „uśpić” go na wczesnym etapie. Stosowanie hormonów egzogennych W celu blokowania cieczki u suk czy rujki u kotek powszechnie stosuje się egzogenne hormony płciowe. Osobiście bardzo tego nie lubię i szczerze wściekam się na fakt nadużywania takiego postępowania wśród wielu lekarzy weterynarii. Jeszcze do niedawna ogromna większość właścicieli była niedoinformowana o skutkach, a hormonami szafowało się na prawo i lewo, bo łatwiej, bo wygodniej, bo taniej… Pomijając fakt ogólnego wpływu na organizm zwierzęcia, stosowanie blokad ma niebagatelny wpływ na rozwój nowotworów gruczołu mlekowego! Doskonale rozumiem, że czasami nie ma innego wyjścia, jednak – zanim zastosuje się antykoncepcję hormonalną należy dokładnie zapoznać się z ewentualnymi skutkami ubocznymi leków. Przecież sami też rzadko kiedy bierzemy leki, które mogą nam zaszkodzić… Więc dlaczego faszerować nimi ukochane zwierzę? Na szczęście w ostatnich latach bardzo wzrosła świadomość zarówno wśród lekarzy weterynarii, jak i samych właścicieli i po leki tego typu sięga się już coraz rzadziej. Czy jeśli Twoje psina nigdy nie była blokowana hormonalnie nie zachoruje na raka sutka? Niekoniecznie… Co jeszcze może mieć wpływ na pojawienie się nowotworu i jakie są jego objawy dowiesz się w dalszej części artykułu. Dieta przy nowotworach Rodzaj diety a nowotwór Tak właśnie. Żywienie może mieć znaczenie w rozwoju tego typu nowotworów. Okazuje się bowiem, że ryzyko jest większe u tych samic, które w okresie swojej młodości (w wieku około 9-12 miesiąca życia) były otyłe, a także u suk, które były żywione produktami domowymi (dieta bogata w czerwone mięso), w porównaniu do zwierząt żywionych karmami komercyjnymi. Ciekawostką jest fakt, że takiej zależności nie stwierdzono w stosunku do zawartości tłuszczu w diecie. Jednakże rokowanie dla suk z nowotworem sutka jest dużo korzystniejsze, jeśli żywione są one dietą niskotłuszczową i wysokobiałkową w porównaniu do tych, żywionych pokarmem niskotłuszczowym i niskobiałkowym. Wiemy już, jakie są przyczyny i czynniki usposabiające do wystąpienia nowotworu. Co wobec tego powinno Cię zaniepokoić? Czy są jakieś sygnały, które możesz przegapić? Guz sutka objawy Motywem konsultacji w lecznicy weterynaryjnej zwykle bywa obecność zgrubienia lub deformacji w obrębie gruczołu mlekowego. Guzki zwykle występują jako pojedyncze zmiany, rzadziej mnogie, rozsiane. Te ostatnie mogą pojawiać się w tym samym czasie lub jeden po drugim. Guzy gruczołu mlekowego obserwowane są zwykle u zwierząt w średnim lub starszym wieku, niesterylizowanych albo poddanych zabiegowi w wieku powyżej 2 lat. Nowotwory wywodzące się z tkanki gruczołowej spotykane są częściej i te wyczuwalne są głęboko pod skórą. Zwykle lokalizują się one w 4 i 5 sutkach – ma to związek z tym, ze w tych miejscach znajduje się większa ilość tkanki gruczołowej, tu następuje produkcja większej ilości mleka oraz są one poddane najsilniejszemu wpływowi czynników hormonalnych. Czasem zmiany związane są z brodawką sutkową, jednak nowotwory wywodzące się z nabłonka przewodów wyprowadzających spotykane są rzadziej. U kotek guzy złośliwe najczęściej powstają obrębie sutków pachwinowych i piersiowych. Nowotwory złośliwe rosną szybko, czasami bardzo szybko, szokując opiekunów zwierząt masywnym przyrostem zwłaszcza w okresie okołocieczkowym. Niejednokrotnie spotykam się ze stwierdzeniem, że zmiana była bardzo długo niewielka do momentu, kiedy pojawiła się cieczka. W tym czasie kilkukrotnie zwiększyła swoje rozmiary. Na powierzchni skóry nad guzem mogą pojawiać się owrzodzenia i przetoki. Sam guz sutka zwykle ma mało wyraźne granice, jest nieprzesuwalny względem skóry oraz tkanek leżących głębiej. Niestety, nie koniec na tym… W przypadku, gdy nowotwór bardzo intensywnie się rozrasta i nacieka naczynia limfatyczne może dojść do powstania tak zwanego raka zapalnego (inflammatory carcinoma). Wtedy pojawia się znaczny, jedno, lub obustronny obrzęk zapalny dużych obszarów gruczołu mlekowego, czasem schodzący na kończyny miedniczne. Bywa, że rozsiew komórek nowotworowych w naczyniach limfatycznych jest tak masywny, że dochodzi do zapalenia naczyń (lymphangitis carcinomatosa), co objawia się występowaniem bardzo licznych, drobnych, zaczerwienionych guzków w skórze i tkance podskórnej. Obserwuje się to zwłaszcza w przypadku wznowy po usunięciu złośliwych guzów, jednak może występować także w przypadku pierwotnego gruczolakoraka. U około 10-50% suk z guzem złośliwym dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych pachowych i/lub pachwinowych. Zdarza się również, że na skutek pojawienia się przerzutów w węzłach chłonnych biodrowych wewnętrznych, dochodzi do ucisku na prostnicę, co manifestuje się utrudnionym, czasem bolesnym oddawaniem kału. W przypadku zaawansowanego procesu chorobowego dochodzi do rozwinięcia się objawów towarzyszących w postaci: apatii,braku apetytu,czasami zwiększonego pragnienia,zwiększonego wydalania moczu. Pojawia się również ból, gdy nowotwór rozrasta się i nacieka na tkanki okoliczne. Kotki przyprowadzane są do gabinetu głównie z powodu guzowatej deformacji na listwie mlecznej. Zmiany są zwykle twarde, nieprzesuwalne. Bywa, że naciekają na ścianę brzucha i są mocno przytwierdzone do podłoża. W około 50% przypadków zmiany zlokalizowane są w kilku sutkach jednocześnie. Czasem dochodzi do rozpadu guza, a także owrzodzenia jego powierzchni. U pacjentki można wówczas zaobserwować: apatię,brak apetytu,spadek masy ciała. Przy współwystępowaniu przerzutów do płuc i opłucnej na pierwszy rzut wysuwają się objawy niewydolności oddechowej, jak: utrudnione oddychanie,sinica,nietolerancja wysiłkowa (czasem zauważona jako pierwsza),obecność płynu w jamie klatki piersiowej. Guz sutka zdjęcia Jak wygląda nowotwór gruczołów mlekowych? Poniżej znajdziesz kilka zdjęć jednej z moich pacjentek, cierpiącej na nowotwór sutka. Guz sutka u suki Guz sutka u suki Guz sutka u suki Guz sutka u suki Guz sutka u suki Guz sutka u suki Dlaczego nowotwory te są tak niebezpieczne? Skoro zmiany ograniczają się zwykle do listwy mlecznej, dlaczego nie zostawić nowotworu w spokoju i traktować wyłącznie jako defekt kosmetyczny? Niestety i takie tezy są dość częste. Właściciele zwierząt wciąż jeszcze nie do końca zdają sobie sprawę, jak niebezpieczny i paskudny może być ten nowotwór. Rękami i nogami bronią się przed podjęciem decyzji o zabiegu chirurgicznym. Nie dopuszczają do siebie myśli, że zmiana zauważona w jednym miejscu w rzeczywistości może spowodować śmierć zwierzaka. Bardzo trudno jest wytłumaczyć opiekunowi całą istotę problemu, nawet, jeśli guz sutka ostatnio mocno urósł, a do tego na powierzchni jest obszernie owrzodzony. Guzy występujące na listwie mlecznej powinny być usunięte i to jak najszybciej, zanim powiększą swoje rozmiary i zaczną się rozsiewać po organizmie. Dlaczego? Bardzo ważną cechą większości guzów złośliwych nowotworu sutkowego jest ich silna przerzutowość. Raki i gruczolakoraki dają przerzuty głównie do węzłów chłonnych oraz do płuc, chociaż rozsiew może mieć również miejsce do różnych narządów wewnętrznych, także do kości i do mózgu. Ze względu na specyficzną konfigurację pakietów gruczołu mlekowego oraz odpowiadających im węzłów chłonnych, ogniska metastatyczne mogą pojawić się w różnych miejscach. I tak: guzy powstające w 1 i 2 sutku przerzutują do węzłów chłonnych pachowych tej samej strony,guzy w 4 i 5 sutku dają przerzuty do węzłów chłonnych pachwinowych,w przypadku, gdy zmiany pojawiają się w 3 sutku, ognisk metastatycznych można spodziewać się w pachowych, ale też i pachwinowych węzłach chłonnych. Niestety, przerzuty i wznowy pojawiają się aż u 35-50% suk ze złośliwym gruczolakorakiem. Z kolei mięsaki i mięsakoraki cechują się jeszcze wyższym potencjałem dawania przerzutów odległych (nawet 80-100%). U kotek przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych w przypadku ostatecznego stwierdzenia nowotworu złośliwego sutków są notowane w 25% przypadków. Przerzuty odległe pojawiają się w: płucach,rzadziej wątrobie,śledzionie,opłucnej,mózgu,kościach, Bardzo smutną rokowniczo informacją uzyskaną w badaniu klinicznym jest obecność przerzutów. Dlatego nie należy zwlekać z zabiegiem operacyjnym i jak najszybciej pozbyć się tego uśpionego potwora z gruczołu mlekowego. Jak potwierdzić, że to z całą pewnością nowotwór złośliwy? Dowiesz się tego w dalszej części artykułu. Rozpoznanie Uwielbiam powiedzenie: Jeśli słyszysz tętent, pomyśl o koniach, a nie o zebrach. Przy diagnozowaniu każdego przypadku staram się w pierwszej kolejności wykluczyć choroby najczęściej występujące. Nowotwory zawsze znajdują się gdzieś na końcu listy rozpoznania różnicowego. Jednak w przypadku jakiegokolwiek zgrubienia na listwie mlecznej zawsze, ale to zawsze trzeba mieć gdzieś z tyłu głowy, ze to może jednak być ta zebra… Dlatego też zanim lekarz weterynarii stanie przed właścicielem i wyda „wyrok” na jego pupila przeprowadza dokładna diagnostykę, uwzględniającą: Gruntowne badanie kliniczne z precyzyjnym odnotowaniem liczby zmian, określeniem ich wielkości, konsystencji oraz morfologiczne i biochemiczne, ogólne badanie moczu w celu określenia ogólnego stanu rentgenowskie klatki piersiowej, oraz usg jamy brzusznej w celu określenia występowania przerzutów lub powiększonych węzłów chłonnych. Badanie z zastosowaniem tomografii komputerowej poprawia skuteczność wykrywania ewentualnych zmian regionalnych węzłów chłonnych. Jeśli jest podejrzenie, że mogły już pojawić się przerzuty w węzłach chłonnych, należy wykonać ich badanie cytologiczne (przy pomocy biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej) lub badanie cytopatologiczne (biopsja Tru-cut lub całkowite wycięcie węzła). Jest to skuteczna, a zarazem niedroga i bezpieczna metoda wykrywania układu krzepnięcia krwi – ma to znaczenie zwłaszcza u zwierząt z bardziej zaawansowaną chorobą, szczególnie przy obecności przerzutów, owrzodzonych guzów, raka z towarzyszącym silnym większości przypadków ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie badania histopatologicznego całkowicie usuniętych zmian lub wycinków tkanki nowotworowej. Po co to wszystko? – zapytasz. By nakreślić stan ogólny pacjenta, by zdiagnozować inne współistniejące choroby, by zakwalifikować go do zabiegu chirurgicznego, następnie by określić stopień zaawansowania nowotworu, a także by ustalić rokowanie. By wiedzieć, co dalej, z czym należy się liczyć i wreszcie, żeby oszacować, ile w przybliżeniu czasu zostało Twojemu zwierzęciu… To nie jest przyjemny czas ani dla naszej pacjentki, ani dla jej opiekunów, ani dla nas – lekarzy. Nie jest łatwo stanąć przed właścicielem i oświadczyć: Pańska sunia/kotka choruje na nowotwór, który na dodatek jest złośliwy i silnie przerzutujący. Konieczny jest szybki zabieg operacyjny. Takie informacje z reguły zamykają uszy na dalsze sugestie, co jest zupełnie zrozumiałe. Właściciel po usłyszeniu takiego wyroku, jakim niewątpliwie jest podobna diagnoza, musi mieć czas na oswojenie się z nim. Pamiętaj jednak, że nie możemy sobie pozwolić na zbyt długie odraczanie terminu operacji, bo nowotwór nie bierze zakładników… Jest wygłodzony, zachłanny i nieokiełznany w swoim rozroście. I tu niestety nie może być mowy o żadnych negocjacjach. Co mogę zrobić, jeśli okaże się, że to nowotwór złośliwy? Czy można go wyleczyć? Czy można wyleczyć nowotwór gruczołów mlekowych? Najskuteczniejsza metoda leczenia guzów z gruczołu sutkowego jest zabieg operacyjnego usunięcia tkanki gruczołowej. Trzeba zrobić to jak najszybciej po jego zauważeniu. Nie należy zwlekać z decyzją, gdyż guzy te charakteryzują się szybkim wzrostem i silną przerzutowością. Chirurg dobierze odpowiednią metodę, dostosowaną do wielkości i zasięgu nowotworu. Może to być : lumpektomia (nodulektomia, częściowa mammektomia) – polega na usunięciu guzka z marginesem (minimum 1 cm) prawidłowo wyglądającej tkanki gruczołowej. Tę metodę postępowania można rozważyć u suk w przypadku bardzo małych guzków, dobrze odgraniczonych od tkanki gruczołowej oraz otorbionych;prosta mastektomia (mammektomia) – usunięcie nowotworu wraz z całym pojedynczym gruczołem;częściowa mastektomia – usunięcie zajętego gruczołu wraz z gruczołami sąsiadującymi, z uwzględnieniem drenażu limfatycznego;regionalna mastektomia – usunięcie zmienionego gruczołu wraz z okolicznymi węzłami chłonnymi;jednostronna mastektomia – zabieg usunięcia całej listwy gruczołów mlekowych wraz z tkanką podskórną, naczyniami i węzłami chłonnymi po jednej stronie linii pośrodkowej;obustronna mastektomia – usunięcie obu listew mlecznych. Jeśli zajęte są sutki po obu stronach i nie ma możliwości usunięcie wszystkich zmian jednocześnie, to zabieg należy podzielić na 2 operacje. Kolejna planowana jest zwykle po 2-4 tygodniach, jednak jest to ściśle uzależnione od stanu klinicznego pacjentki. Zawsze należy wykonać badanie histopatologiczne usuniętego guza lub guzów. Ze względu na to, że nawet w obrębie 1 listwy mlecznej mogą występować różne nowotwory, powinna ona być zbadana w całości, każdy z guzów indywidualnie. Zdarza się, ze przed planowanym zabiegiem chirurgicznym konieczne jest podjęcie antybiotykoterapii lub leczenia przeciwzapalnego, płynoterapii, a nawet transfuzji krwi. Dobór techniki chirurgicznej nie wpływa na dalsze prognozowanie odnośnie okresu przeżycia po zabiegu, ma jednak kolosalne znaczenie dla uzyskania czystych marginesów cięcia. Najważniejsze jest po prostu, by guza usunąć doszczętnie, a jest to najbardziej prawdopodobne, gdy zastosuje się radykalne metody. Wszystko uzależnione jest jednak od oceny wstępnej przed zabiegiem chirurgicznym. Bywa, że drobny zabieg usunięcia bardzo niewielkiej ( 5 cm największej średnicy u suk; > 3 cm największej średnicy u kotek N – regionalne węzły chłonne (badanie cytologiczne lub histopatologiczne) N0 – brak przerzutówN1 – przerzuty obecne M – przerzuty odległe M0 – nie wykryto obecności przerzutów odległychM1 – wykryto przerzuty odległe Określenie stadium zaawansowania nowotworu SukiKotkiStadiumTNMTNMIT1N0M0T1N0M0IIT2N0M0T2N0M0IIIT3N0M0T1, T2, T3N1 N0, N1M0 M0IVkażdy TN1M0każdy Tkażdy NM11Vxkażdy Tkażdy NM1Określenie stadium nowotworu Suki z miejscowym procesem (stadium I – III) mają większe szanse na dłuższe przeżycie niż te, u których stwierdzono przerzuty. Obecność przerzutów zawsze rokuje źle. Od momentu wykonania zabiegu operacyjnego. Oczywistym jest, że usunięcie nowotworu na wczesnym jego etapie daje największe szanse na wyleczenie. Rokowanie u psów z guzami o średnicy mniejszej niż 3 cm jest zdecydowanie lepsze niż u zwierząt, u których nowotwór osiągnął duże rozmiary. U kotek z kolei lepsze rokowanie i dłuższe okresy przeżycia uzyskuje się gdy zabieg wykonany jest zanim guz osiągnie rozmiary 2 cm. Wówczas czas przeżycia kotki wynosi nawet do 4,5 roku, podczas gdy w przypadku guzów o średnicy większej niż 3 cm – średnio 4-6 zastosowanej terapii dodatkowej. Chemioterapia jako metoda dodatkowa również umożliwia wydłużenie okresu remisji nawet do 24 miesięcy (u pacjentek nie poddanych chemii czas przeżycia wynosi 6 miesięcy przy guzie w III/IV stopniem złośliwości). Czy można zapobiec rakowi sutka? Jak mogę uchronić zwierzaka przed nowotworem? Czy istnieje jakiś sposób, by ustrzec się przed tym nowotworem? Czy moja sunia jest skazana na jego pojawienie się tylko dlatego, że należy do rasy predysponowanej? Co mogę zrobić, by zapobiec chorobie? Przede wszystkim należy jak najwcześniej wysterylizować samicę. Wczesna sterylizacja suki czy kotki jako jedyna metoda może ochronić ją przed pojawieniem się nowotworu sutka, a w konsekwencji przedwczesnej śmierci. Ryzyko wystąpienia nowotworów gruczołu mlekowego u psów wysterylizowanych przed pierwszą cieczką wynosi 0,05%, zwiększa się do 8% po pierwszej cieczce i 26% po drugiej. Po następnych sterylizacja traci już swój protekcyjny charakter. Kotki wysterylizowane przed ukończeniem 6-go miesiąca życia są obarczone 9% ryzykiem rozwoju raka, natomiast ryzyko to wzrasta do 14%, gdy sterylizacja wykonana jest pomiędzy 6 a 12 miesiącem życia. Nad wyraz często słyszę w gabinecie, że właściciele nie chcą sterylizować swoich zwierząt, bo to okrucieństwo, bo suka musi mieć raz szczeniaki, bo po sterylizacji tyje, bo weterynarz zabronił, bo to niehumanitarne…. Czasem, słysząc niektóre opinie, najzwyczajniej w świecie ich nie komentuję, bo brak mi słów. Tych politycznie poprawnych, bo te mniej eleganckie i owszem – cisną się na usta. Niehumanitarne i okrutne jest pozwolić swojemu zwierzęciu na wyhodowanie obcego, wielkości głowy dziecka na brzuchu. Barbarzyństwem jest codzienne oglądanie jak ta drobna suczka czy kotka ciągnie za sobą guziora, który z tygodnia na tydzień rośnie i uzłośliwia się. Bezlitosne jest odkładanie wizyty u weterynarza na nigdy nie nadchodzące „jutro”. A gdy jakimś cudem to jutro nadejdzie, oczekiwanie od lekarza, że w jakiś magiczny sposób poradzi sobie ze skutkami swojego własnego zaniedbania. A są one niestety fatalne… Zanim więc kategorycznie odrzucisz sugestie lekarza dotyczące sterylizacji swojej kotki czy suczki przemyśl dokładnie, na czym ci naprawdę zależy. Czy swoją opinie na temat zasadności zabiegu będziesz opierał na mitach i zabobonach, czy jednak posłuchasz autorytetu w tej dziedzinie? A gdy guzek już się pojawi – czy będziesz czekał, aż monstrualnie powiększy swoje rozmiary, a na jego powierzchni pojawią się wrzody i wysięk ropny? Czy może jednak wybierzesz się do lekarza wcześniej? Wyobraź sobie, jak byś zareagowała/zareagował, gdyby guzek pojawił się u Ciebie, Twoje żony, córki… Guzy sutków nie są zarezerwowane wyłącznie dla kobiet! Dotyczą także zwierząt, i podobnie jak u ludzi zbyt często kończą się śmiercią. W identyczny sposób jak u ludzi dają przerzuty. I tak samo ich wczesne usunięcie i dalsza terapia zasadniczo podnosi szanse na przeżycie. Nie bagatelizujmy zatem nawet drobnych zmian. Pozwólmy lekarzowi leczyć. Nie odbierajmy naszemu zwierzęciu szansy na zdrowe i długie życie. Nowotwór nie wybiera ani czasu, ani miejsca. Nie interesuje go wygląd, zdrowa dieta, rodowód, sposób życia czy aktywność twojego zwierzaka. W nosie ma to, czy sunia miała szczeniaki, czy przechodziła jakiekolwiek choroby, czy brała udział w wystawach. Pojawia się nagle, agresywny i wygłodzony. Rozrasta się szybko i zachłannie zajmuje węzły chłonne. Zwieńczeniem jego kolonizacji jest zajęcie płuc, co jest równoznaczne z podpisaniem wyroku śmierci na Twoje zwierzę. A początkowo było to tylko maleńkie zgrubienie wielkości ziarenka ryżu… Żywię ogromną nadzieję drogi Czytelniku, że po przeczytaniu tego artykułu będziesz już wiedział, jak zapobiec rozwojowi nowotworu sutka u swojej czworonożnej przyjaciółki, a gdyby ten łotr niestety już się pojawił, będziesz umiał szybko zareagować. To jest tylko decyzja. Nic więcej. Decyzja, która podjęta w odpowiednim momencie może uratować życie. Jeśli masz pytania związane z nowotworem sutka, albo przytrafiło się to Twojemu zwierzakowi, daj znać w komentarzu pod artykułem – odpowiem na wszystkie pytania, tak szybko jak to możliwe.

Mastocytoma: guzy komórek tucznych. Objawy i leczenie mct Czy mały, niewinnie wyglądający guzek skórny może okazać się niebezpiecznym nowotworem? Czy naprawdę rację ma lekarz, zalecając usunięcie maleńkiej zmiany i to z marginesem przekraczającym kilkukrotnie jej rozmiar? Dlaczego zgrubienie zachowuje się tak dziwnie: raz jest niewielkie i blade, innym razem zaróżowione i znacznie większe? I co to w ogóle za nazwa: guz z komórek tucznych? W tym artykule znajdziesz najważniejsze informacje o jednym z najczęściej występujących nowotworów skóry u zwierząt. Wyjaśniam jakie objawy powinny Cię zaniepokoić, kiedy należy zasięgnąć porady lekarza weterynarii, oraz jakie rasy są predysponowane do rozwoju mastocytomy. Dowiesz się też jakie są różnice pomiędzy poszczególnymi stopniami złośliwości guzów, a także jak w rozsądny sposób podejść do leczenia guzów z komórek tucznych. Co to są mastocyty?Dlaczego mastocyty są ważne?Co to jest mastocytoma?Występowanie MCTMCT u psaMCT u kotaWiek zwierzęciaKtóre rasy psów są narażone na MCT?Czy płeć ma znaczenie?Lokalizacja zmianInne czynniki ryzykaCo to jest mastocytoza?Dlaczego powstają guzy komórek tucznych?Mastocytoma u psa i kota objawyMastocytoma skórnaMastocytoma trzewnaGdzie najczęściej powstają guzy?Ile zazwyczaj jest guzów?Powikłania przy nowotworzePrzerzuty mastocytomyRozpoznanie MastocytomyBiopsjaBadanie histopatologiczneBiopsja chirurgicznaOkreślanie stadium rakaMastocytoma rokowaniaStopień złośliwości guzaTempo wzrostuMarginesy chirurgiczneLokalizacja mastocytomyLiczebność guzówStadium chorobyMarkery proliferacji komórekMutacja c-kitMastocytoma leczenieZabieg operacyjnyRadioterapiaChemioterapiaKortykosteroidyElektrochemioterapiaNowatorskie terapieŁagodzenie objawów zespołu paranowotworowegoKontynuacja leczenia mastocytomyPrzypadki zwierzaków z mastocytomąMastocytoma u psa przypadek 3 Co to są mastocyty? Mastocyty to komórki wchodzące w skład układu immunologicznego. Mastocyty | Źródło: Wikipedia Obecne są w wielu tkankach, w bliskim sąsiedztwie naczyń krwionośnych. Znajdujemy je zwłaszcza w miejscach, które oddzielają środowisko zewnętrzne od wnętrza organizmu, takich jak: skóra,błona śluzowa dróg oddechowych,błona śluzowa układu pokarmowego,spojówki,jama nosowa. Są to obszary, w których „sterylny” organizm najbardziej narażony jest na kontakt z wszelkimi antygenami i alergenami pochodzącymi z zewnątrz. Obecne są również w tkance łącznej oraz wokół nerwów. Mastocyty pełnią funkcję strażników informujących organizm o: infekcjach wirusowych,infekcjach bakteryjnych,obecności toksyn,obecności alergenów. Mastocyty biorą udział w bardzo ważnych procesach immunologicznych, między innymi takich jak: reakcje nadwrażliwości wczesnej i późnej,regulacja ciśnienia krwi,przebudowa tkanki łącznej,gojenie ran,proces krzepnięcia krwi,angiogeneza. Dlaczego mastocyty są ważne? W prawidłowo funkcjonującym organizmie komórki tuczne, w momencie zagrożenia mają za zadanie narobić dużo „hałasu” i jak najszybciej ściągnąć odsiecz w miejsce wtargnięcia intruza. By odpowiednio spełniać swoje funkcje, obładowane są one ziarnistościami cytoplazmatycznymi, zawierającymi dużą liczbę składników bioaktywnych, między innymi: heparynę,histaminę,kwas hialuronowy,serotoninę, oraz wiele innych. Co się dzieje w momencie pojawienia się obcego w zasięgu działania mastocytów? Degranuluja – czyli gwałtownie uwalniają wspomniane substancje prozapalne, a sygnałem do tego aktu jest między innymi związanie antygenu z przeciwciałem klasy Ig Hałas polega na tym, że na skutek działania uwolnionych substancji dochodzi do nasilonej miejscowej (czasami także układowej) reakcji nadwrażliwości, co przejawia się: rozszerzeniem naczyń krwionośnych,obrzękiem tkanek,napływem granulocytów. My nazywamy to po prostu zapaleniem. W normalnych warunkach ta reakcja jest potrzebna do szybkiej mobilizacji sił obronnych organizmu. Jednak czasami – z nie do końca poznanych przyczyn – dochodzi do transformacji nowotworowej komórek tucznych. Wiesz już co to są mastocyty, ale skąd te guzy? Dowiesz się tego w dalszej części artykułu. Co to jest mastocytoma? Mastocytoma to niekontrolowany, nowotworowy rozrost komórek tucznych, przybierający najczęściej formę guza skórnego lub podskórnego. Co to jest mastocytoma? Ze względu na lokalizację mastocytów, proliferacja nowotworowo zmienionych komórek tucznych może rozpocząć się wszędzie. I tak rozróżniamy postaci nowotworu: Skórną – guz z komórek tucznych (Mast cell tumor – MCT) – gdy proces nowotworowy dotyczy skóry i/lub tkanki – dotyczy narządów wewnętrznych – śledziony, wątroby, przewodu pokarmowego, błon śluzowych. Występuje zdecydowanie rozsianego guza z komórek tucznych (bez względu na miejsce wyjścia nowotworu – skóra lub tkanka podskórna, narządy wewnętrzne, szpik kostny), niekiedy przebiegające w formie białaczkowej. I tu uwaga: w przebiegu białaczki mastocytarnej komórki tuczne obecne są we krwi proliferacja, najczęściej w obrębie skóry właściwej (mastocytoza). Pewne nieporozumienia budzi fakt nazewnictwa procesów rozrostowych, dotyczących komórek tucznych. W medycynie weterynaryjnej opisano 2 typy takich zmian: Rozrost odczynowy – w jego przebiegu dochodzi do nienowotworowej proliferacji komórek tucznych pod wpływem jakiegoś (znanego lub nie) czynnika. Taki proces określa się mianem mastocytozy (mastocytosis).Rozrost nowotworowy – to typowe zmiany nowotworowe bez względu na przebieg kliniczny, które określane są mianem mastocytomy (mastocytoma). Trudności w interpretacji wynikają z faktu, że często w literaturze mianem mastocytomy określa się wieloogniskowe procesy nowotworowe o złośliwym przebiegu, którym nierzadko towarzyszy pojawienie się zmienionych mastocytów we krwi obwodowej (białaczka – mastocytosis leucaemica). By zaakcentować nowotworowy typ rozrostu konieczne jest określenie go mianem mastocytozy złośliwej (mastocytosis malignant). Tak, ten nowotwór może być bardzo groźny… W dalszej części artykułu dowiesz się, czy Twój zwierzak jest w grupie ryzyka i kiedy może na niego zachorować. Występowanie MCT Występowanie MCT oraz czynniki ryzyka MCT u psa Mastocytoma skórna to najczęściej występujący guz skóry u psów. Spośród wszystkich zmian guzowatych, około 25% to guzy z komórek tucznych, z czego około połowa jest złośliwa. Nowotwory komórek tucznych stanowią 16-21% wszystkich nowotworów skórnych u psów. MCT u kota U kotów statystyki są nieco niższe, bo 1-9% spośród wszystkich zmian nowotworowych występujących u tego gatunku oraz 2-7,6% spośród wszystkich nowotworów dotyczących skóry. Mastocytoma u kota jest zwykle niezłośliwa, ponieważ przerzuty miejscowe lub odległe zdarzają się raczej rzadko. Obecność wznowy po chirurgicznym usunięciu guza stwierdza się tylko w 0-4% przypadków. Wiek zwierzęcia Mastocytoma u psa może wystąpić w każdym wieku. Diagnozowana jest u zwierząt od 4 miesięcy do 18 lat, najczęściej jednak dotyka starsze psy, 8-9 letnie. Mastocytoma u kota może również wystąpić w każdym wieku, przeważnie pojawia się u zwierząt 10 letnich, jednak stwierdzano ją również u kociąt 6-tygodniowych. Które rasy psów są narażone na MCT? Pomimo, że chorobę najczęściej opisywano u mieszańców, nowotwory te występują częściej u takich ras psów jak: bokser, boston terier, bulterier (3B-breeds, u niektórych literka B oznacza często B – Benign – łagodny),foksterier,mops,labrador,beagle,golden retriever. Na szczęście u bokserów i mopsów oraz prawdopodobnie u golden retrieverów mastocytomy w większości przypadków są dobrze zróżnicowane, mają łagodny obraz kliniczny i zwykle cechują się korzystnym rokowaniem. Młode psy shar pei są predysponowane do występowania MCT, a guzy są często słabe zróżnicowane, o wysokim stopniu złośliwości, a przez to niestety bardziej agresywne. Z drugiej strony w pewnych badaniach odnotowano zmniejszone ryzyko pojawienia się guza u: shih tzu,maltańczyków,Yorkshire terrierów,Chihuahua,jamników,pudli miniaturowych. Nowotwór u Yorka W tym samym badaniu psy ras dużych cechowało wyższe ryzyko zachorowania niż u psów ras małych: 2-krotnie wyższe u psów dużych do 36 kg, 5-krotnie wyższe u psów uznanych za olbrzymie powyżej 36 kg. U kotów większym ryzykiem obarczone są koty syjamskie, jednak predylekcje rasowe nie są zaznaczone aż tak wyraźnie, jak u psów. Czy płeć ma znaczenie? Nie stwierdzono predyspozycji związanych z płcią u psów. Jednak ciekawych danych dostarczyły analizy statystyczne na grupie pacjentów z mastocytomą: stwierdzono, że kastracja lub sterylizacja wiąże się ze wzrostem ryzyka MCT u obu płci. U kastrowanych samców ryzyko to jest nieznacznie podwyższone w stosunku do niekastrowanych, jednak w przypadku sterylizowanych samic było już 4-krotnie większe niż u suk nie poddanych zabiegowi. U kocurów możliwe jest częstsze występowanie mastocytomy niż u kotek Lokalizacja zmian Uważa się, że guzy komórek tucznych w niektórych lokalizacjach charakteryzują się wyższym stopniem złośliwości, bardziej agresywnym zachowaniem, a w związku z tym gorszym rokowaniem. Do takich miejsc należą: okolice okołoodbytowa,kroczowa,pachwinowa,błona śluzowa jamy ustnej,wargi,tkanka podskórna (w stosunku do zmian zlokalizowanych w skórze właściwej). Guzy występujące w tkance podskórnej są najczęściej zmianami o pośredniej oraz wysokiej złośliwości. Mastocytomy spojówek to zwykle nowotwory o umiarkowanym stopniu złośliwości (II stopień), rzadziej o niskim stopniu złośliwości (I stopień), a najrzadziej zmiany o najwyższym stopniu złośliwości (III stopnia). Stanowią one jednak wyzwanie dla lekarzy weterynarii ze względu na trudność ich doszczętnego usunięcia. Inne czynniki ryzyka Do innych czynników ryzyka możemy na pewno zaliczyć dziedziczenie. Zarówno u psów, jak i u kotów brano też pod uwagę infekcje wirusowe jako prawdopodobny czynnik etiologiczny mastocytomy, ale nie udało się tego udowodnić. W próbkach pobranych od kotów chorych obserwowano nawet twory wirusopodobne, jednak nie udało się przenieść zakażenia, ani wywołać nowotworu u zwierząt laboratoryjnych. Nie stwierdzono także związku pomiędzy zakażeniem wirusem białaczki kotów (FeLV), wirusem niedoboru immunologicznego kotów (FIV) lub wirusem zapalenia otrzewnej kotów (FIP) a rozwojem tych guzów. U psów z kolei nie obserwowano obecności wirionów w komórkach mastocytom, jednak u bardzo młodych szczeniąt lub u szczeniąt z upośledzonym układem immunologicznym udało się wywołać raka. Większe ryzyko wystąpienia mastocytomy występuje też w miejscach: wcześniejszych zranień,przewlekłych stanów zapalnych,oparzeń,działania środków drażniących. Co to jest mastocytoza? U psów i kotów oprócz nowotworów z komórek tucznych występują również mastocytozy (nienowotworowe rozrosty). Zależnie od lokalizacji oraz nasilenia procesu rozróżnia się 2 postaci mastocytoz: mastocytozę skórną,mastocytozę układową. W przypadku mastocytozy skórnej zmiany mogą wycofać się spontanicznie w ciągu kilku lub kilkunastu miesięcy. U kotów sfinksów oraz reksów dewońskich zdarzały się przypadki przewlekłej pokrzywki barwnikowej (u sfinksów stwierdzono predyspozycję rodzinną do jej występowania). Przyczyna choroby u kotów jest nieznana, a dochodzi do niej na skutek zaburzenia proliferacji komórek tucznych. Pojawia się u bardzo młodych kociąt w postaci swędzących, czerwonobrązowych plamek i grudek występujących na całym ciele. Drugą postać mastocytozy – układową – należy uwzględnić w diagnostyce różnicowej w przypadku uogólnienia się guzów z komórek tucznych. Dlaczego powstają guzy komórek tucznych? Przyczyny powstawania guzów komórek tucznych są większości nieznane. Wiązano je z wspomnianymi już stanami zapalnymi skóry lub zakażeniami wirusowymi. Obecnie bierze się pod uwagę mutacje genu receptora c-kit. W wyniku tej mutacji dochodzi do transformacji nowotworowej komórek, co skutkuje stałym pobudzaniem ich proliferacji. Mutacja taka była wykryta w 50% analizowanych przypadków guzów z komórek tucznych u psów, jednak nie opisano jej u kotów. Jak dotąd nie wiadomo, czy te mutacje powodują rozwój guzów, czy są jedynie kolejnym elementem procesu nowotworzenia. Mutacja c-kit jest stwierdzana u około 30% psów z III i IV stopniem nowotworu komórek tucznych. Brak jest predylekcji rasowych. Wiem, to nie jest łatwy temat, ale czytając dalej dowiesz się jakie są objawy mastocytomy i jak możesz rozpoznać ją u Twojego zwierzaka. Mastocytoma skórna Mastocytoma skórna u psa zdjęcie guza na łapie | Źródło: Wikipedia U psów na pierwszy plan zwykle wysuwa się guzek, wysklepiony ponad powierzchnię skóry, połyskujący. Jest to zwykle pierwszy (czasem jedyny) motyw konsultacji u lekarza weterynarii. Wygląd i zachowanie zmiany skórnej w dużym stopniu zależny jest od stopnia zróżnicowania: dobrze zróżnicowane mastocytomy w większości przypadków występują w formie skórnych lub podskórnych guzków lub guzów o średnicy 1-4 cm. Są dobrze odgraniczone od otaczających tkanek, rosną dość zróżnicowane zmiany przybierają postać rozlanych obrzmień skóry o słabo zaznaczonych granicach i dość miękkiej konsystencji. Guzy te cechują się szybkim wzrostem, potrafią osiągać duże rozmiary, mogą ulegać owrzodzeniu. Ogromną trudność w rozpoznawaniu mastocytomy skórnej stwarza fakt, że guz komórek tucznych może przypominać każdy inny (niewinny nawet) guz występujący na skórze. Niektóre z nich mogą nie zmieniać swojej wielkości przez miesiące lub nawet lata, zanim zaczną się szybko rozprzestrzeniać, inne z kolei są agresywne od samego początku. Są zmiany, na powierzchni których pojawiają się owrzodzenia, są też takie, które przyjmują postać niewielkich, pojedynczych lub licznych, wysklepionych ponad powierzchnię oraz zaczerwienionych, pozbawionych włosa guzków. Właściciele zwierząt często powtarzają, że podczas codziennych pieszczot swojego pupila wyczuli pod skórą grudkę (różnej konsystencji – wg niektórych jest jakby obrzękła, inni z kolei stwierdzają, że jest twarda). Faktem jest, że MCT najczęściej powstają w skórze właściwej i zagłębiają się w tkankę podskórna i mięśniową. Zajęcie okolicznych tkanek występuje najczęściej w przypadku szybko rosnących guzów. Istotnym symptomem diagnostycznym jest występowanie tak zwanego objawu Dariera. Polega on na tym, ze podczas manipulowania guzem w trakcie jego omacywania lub badania dochodzi do degranulacji mastocytów i uwolnienia substancji biologicznie czynnych. Efektem jest zaczerwienienie i obrzmienie skóry oraz – czasami – pojawienie się na niej smugowatych wykwitów. Podczas wywiadu właściciele stwierdzają, że podczas głaskania psa w tym miejscu, lub nawet wylizywania się przez niego guzek bardzo szybko zmienia swój wygląd, staje się połyskujący, a po jakimś czasie „na szczęście” zmniejsza się. Mastocytoma skórna u kota występuje w postaci okrągłych, twardych grudek lub guzków, o średnicy od kilku milimetrów do 2 cm, najczęściej pozbawionych włosa. Powstają one w skórze właściwej i rozprzestrzeniają się do tkanki podskórnej, czasami naciekają naskórek. Są dobrze odgraniczone od okolicznych tkanek, zwykle beztorebkowe. Mastocytoma trzewna Najczęściej występujące objawy przy trzewnej formie MCT (termin ten odnosi się do rozsianej lub ogólnoustrojowej mastocytozy) to: uogólnione powiększenie węzłów chłonnych,powiększenie wątrobypowiększenie śledziony. U tych zwierząt zwykle obserwuje się: apatię,spadek masy ciała,zmniejszenie apetytu,wymioty,biegunkę. U pacjentów z trzewną postacią choroby zmienione nowotworowo mastocyty często znajduje się w szpiku kostnymi krwiobiegu, a także w wysięku opłucnowym i otrzewnowym (jeśli taki występuje). U psów opisywano również pierwotny, żołądkowo-jelitowy MCT, który miał postać guzów rozsianych na całej długości przewodu pokarmowego. Tu często obserwuje się: wymioty,biegunkę,krew w kale. Ta forma nowotworu u psa cechuje się niestety bardzo złym rokowaniem. Gdzie najczęściej powstają guzy? Guzy u psa umiejscowione są najczęściej w okolicy: pachwin,na tułowiu,na kończynach,w okolicy genitaliów i krocza,na głowie,na szyi. Mastocytoma u psa zdjęcie zmiany na wewnętrznej stronie uda | Źródło: Wikipedia Choć zdarza się to rzadziej, opisywano także mastocytomy w okolicy: podstawy pazura,jamie ustnej i nosowej,w krtani,w tchawicy,w okolicy napletka,w okolicy warg sromowychw okolicy okołoodbytowej, Sporadycznie guzy powstają również w takich miejscach, jak: spojówki,gruczoły ślinowe,przewód pokarmowy,moczowody,rdzeń kręgowy. U kotów obecne są głównie na głowie i szyi (60% przypadków). Ile zazwyczaj jest guzów? U wielu psów nowotwory te występują w formie odosobnionej (pojedynczych guzów), ale w 6% przypadków guzy mogą występować w większej liczbie. U kotów guzy z komórek tucznych występują w 2 postaciach: jako pojedyncze, rzadziej mnogie guzy skóry (mogące w niektórych przypadkach dawać przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych lub narządów wewnętrznych),jako mastocytomy wywodzące się z narządów wewnętrznych (visceral mastocytoma), takich jak: śledziona, wątroba, węzły chłonne, bez zajęcia skóry. Guzy u kotów młodych mogą być bardzo liczne. Pojawiają się jednocześnie lub jeden po drugim w różnych odstępach czasu. Powikłania przy nowotworze Niestety, sama obecność guza pierwotnego czy ognisk wtórnych to nie koniec problemów zdrowotnych naszych pacjentów… Stosunkowo często obserwuje się u nich również inne objawy kliniczne, które są albo wynikiem działania bioaktywnych substancji uwalnianych z komórek tucznych. Powikłania mogą też być spowodowane występowaniem przerzutów w narządach wewnętrznych. Są to tak zwane zespoły paranowotworowe, a do najczęściej występujących należą: Owrzodzenie żołądka i jelitNajczęściej w części odźwiernikowej żołądka i bliższych odcinkach dwunastnicy. Do wrzodów dochodzi najprawdopodobniej na skutek uwalniania przez mastocyty histaminy, która pobudza komórki okładzinowe żołądka do wydzielania większych ilości kwasu solnego. Na pierwszy plan wysuwają się objawy bolesności jamy brzusznej, zmniejszenie lub brak apetytu, wymioty (często z krwią) oraz smoliste stolce. W rzadkich przypadkach dochodzi w ostateczności do perforacji ściany przewodu krzepnięcia krwiNa skutek manipulacji guzem oraz w konsekwencji degranulacji mastocytów i uwalniania przez nie dużych ilości heparyny może dojść do miejscowego krwawienia i problemów z jego zatamowaniem, co jest bardzo niebezpieczne zwłaszcza podczas zabiegu operacyjnego (co ciekawe, do krwawień może dojść nawet, jeśli parametry krzepnięcia krwi przed zabiegiem były w normie).Spadek ciśnienia krwiPodczas operacji może doprowadzić do sytuacji zagrażającej gojenie się rany w miejscu usunięcia nowotworuTu „zasługi” należy przypisywać efektom lokalnego działania enzymów proteolitycznych oraz aminom wazoaktywnym wydzielanym przez guz. Przerzuty mastocytomy Prawdziwy potencjał przerzutowy nowotworów komórek tucznych u psów nie został jeszcze w pełni poznany. Na podstawie stopnia histologicznego można przewidywać jednak zachowanie się przerzutów: z reguły potencjał metastatyczny guzów dobrze zróżnicowanych jest niski (poniżej 10%),w przypadku nowotworów średniego stopnia – niski lub umiarkowany,nowotwory niezróżnicowane dają przerzuty z częstotliwością od 55% do nawet 96%. Przerzuty – jeśli wystąpią – pojawiają się głównie: w okolicznych węzłach chłonnych,w śledzionie i wątrobie,w innych narządach jamy brzusznej. Wyjątkowo rzadko pojawiają się płucach. Badania cytopatologiczne wykazały, ze przerzuty do węzłów chłonnych obserwuje się u 36,2% psów z mastocytomą. Najczęściej dotyczą one pacjentów z guzami o najwyższym stopniu złośliwości (choć mogą one towarzyszyć również nowotworom o niskiej złośliwości). Przy postaci ogólnoustrojowej nowotworowe mastocyty mogą być obserwowane w szpiku kostnym oraz we krwi. Zajęcie szpiku kostnego obserwuje się w ponad 50% przypadków anaplastycznego, trzewnego MCT. Rozpoznanie Mastocytomy Komorki nowotworowe – cytologia | Źródło: Wikipedia Biopsja Rozpoznanie MCT zwykle nie jest skomplikowane i opiera się na wykonaniu biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC) lub biopsji nieaspiracyjnej cienkoigłowej (BNAC). Już w momencie zgłoszenia przez właściciela uwagi, że guzek pojawił się niedawno, jest połyskujący, zmienia swoją wielkość (raz się powiększa, raz zmniejsza), czasami jest zaczerwieniony powinna się włączyć lampka alarmowa i w rozpoznaniu różnicowym powinniśmy uwzględnić mastocytomę. Samo podejrzenie MCT może nasuwać wygląd zmiany, predyspozycja rasowa psów oraz obecność objawu Dariera. Badanie materiału pobranego drogą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej jest szybką, czułą i tanią metodą. Wystarcza zwykle do postawienia rozpoznania, jednak nie daje możliwości prognozowania co do dalszego przebiegu choroby. Jednak ostateczna diagnoza możliwa jest dopiero po przeprowadzeniu przynajmniej badania cytopatologicznego bioptatu, a najlepiej badania histopatologicznego materiału pobranego podczas biopsji wycinkowej czy zabiegu chirurgicznego usunięcia zmiany. Badanie histopatologiczne Badanie histopatologiczne materiału uzyskanego za pomocą biopsji wycinkowej pozwala już określić stopień złośliwości guza. Dzięki temu umożliwia dokładne zaplanowanie zabiegu chirurgicznego (określenie szerokości marginesów chirurgicznych), rokowanie odnośnie przyszłości oraz ustalenie właściwego postępowania terapeutycznego. Biopsja chirurgiczna Biopsja chirurgiczna z jednoczesnym ostatecznym i całkowitym usunięciem zmiany. Jej wadą jest to, że wymaga zachowania szerokich marginesów chirurgicznych w trakcie pobierania materiału (jeśli jest pierwszą zastosowaną techniką diagnostyczną). Określanie stadium raka No dobrze. Mamy potwierdzonego guza z komórek tucznych. I co dalej? Jakie rokowania? Jakie wygląda dobór metody leczenia? Jaka przeżywalność naszego pacjenta? By odpowiedzieć na te pytania niezmiernie istotne jest ustalenie stopnia zaawansowania procesu chorobowego. Do tego celu służy system klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) określający stadium choroby dla psów ze skórną postacią MCT: Stadium kliniczneRodzaj guzaIPojedynczy guz ograniczony do skóry, bez zajęcia regionalnych węzłów chłonnychA. (bez objawów ogólnoustrojowych)B. (z objawami ogólnoustrojowymi)IIPojedynczy guz ograniczony do skóry, z zajęciem regionalnych węzłów chłonnychA. (bez objawów ogólnoustrojowych)B. (z objawami ogólnoustrojowymi)IIILiczne guzy skórne lub duże naciekające guzy bez zajęcia lub z zajęciem regionalnych węzłów chłonnychA. (bez objawów ogólnoustrojowych)B. (z objawami ogólnoustrojowymi)IVKażdy guz z przerzutami odległymi lub wznowa z przerzutami (również zajęcie szpiku kostnego lub krwi obwodowej – białaczka)Stadia kliniczne skórnej postaci nowotworu komórek tucznych u psów zgodnie z zaleceniami WHO. To, jak będą wyglądać prognozy dla naszego przyjaciela, jaki rodzaj terapii dobierze onkolog, z jakimi (mniej więcej) objawami towarzyszącymi musimy się liczyć oraz jaka będzie średnia przeżywalność pacjenta z MCT jest uzależnione od tego, na którym (niechlubnym) miejscu w tabeli uplasuje się guz. Żeby jednak usadowić go w odpowiednim miejscu, należy przeprowadzić szereg badań, niejednokrotnie dość inwazyjnych. Dokładne badanie kliniczne, badanie morfologiczne i biochemiczne krwi, ogólne badanie moczuWykonywane są w celu oceny stanu ogólnego zwierzęcia, wydolności narządów, ewentualnych rozmazu krwiMa odpowiedzieć na pytanie, czy i w jakiej liczbie obecne są krążące komórki rentgenowskie jamy brzusznejOcena narządów wewnętrznych (ze szczególnym uwzględnieniem wątroby i śledziony).RTGZdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej z oceną jamy brzusznejZnowu z baczną oceną echogenności wątroby, śledziony; ocena węzłów chłonnych oraz ewentualnych guzów cytologiczne szpiku kostnego oraz regionalnych węzłów chłonnychW uzasadnionych przypadkach wykonuje się badanie cytologiczne szpiku kostnego oraz regionalnych węzłów chłonnych. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa okolicznych węzłów chłonnych powinna być wykonana, jeśli są one powiększone. Jednak podejrzenie postawione na podstawie badania cytologicznego powinno być potwierdzone histopatologicznie (u około 25% zdrowych psów można stwierdzić niewielką liczbę komórek tucznych w preparatach z ww. chłonnych). Przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych obserwuje się u 3,2% pacjentów z mastocytomą. Najczęściej zdarzają się one u pacjentów z guzami o najwyższym stopniu złośliwości (ale mogą też towarzyszyć nowotworom o niskiej złośliwości). Biopsja szpiku kostnego – znalezienie więcej niż 10 komórek tucznych na 1000 komórek jądrzastych wskazuje na rozwój choroby. Należy jednak podchodzić bardzo ostrożnie do interpretacji tego cytologiczne lub histopatologiczne bioptatu z wątroby/śledzionyPowiększenie tych narządów w badaniu rtg lub usg może wskazywać na uogólnianie się procesu nowotworowego, jednak zawsze powinno się to potwierdzić badaniem. Mastocytoma rokowania Dane uzyskane z wywiadu, badania klinicznego oraz wszystkich innych badań dodatkowych stają się niejako cegiełkami, których umiejętne scalenie pozwoli zbudować celne i dokładne rozpoznanie. Jednocześnie stanowi mocny fundament prognostyczny dla dalszych losów pacjenta. Pamiętaj jednak, że cały proces ustalania rokowania dla zwierzaka jest złożony i zależy od wielu czynników. Stopień złośliwości guza Określenie stopnia złośliwości dokonywane jest podczas badania histopatologicznego. Jest uważane za najistotniejszy czynnik rokowniczy w przypadku psów ze skórną postacią MCT. Najczęściej używanym systemem oceny jest schemat Patnaik dla mastocytomy (klasyfikacja 3-stopniowa). Wyróżnia się w nim 3 stopnie złośliwości histologicznej: I stopieńZ komórek dobrze zróżnicowanych (mastocytoma G1).II stopieńZ komórek o pośrednim zróżnicowaniu (mastocytoma G2).III stopieńZ komórek słabo zróżnicowanych (mastocytoma G3). Mastocytomy I stopnia pojawiają się najczęściej w skórze właściwej, rzadziej osiągają tkankę podskórną. Są dobrze odgraniczone od okolicznych tkanek. Komórki nowotworowe mastocytomy II stopnia często naciekają tkankę podskórną, a także sąsiednie tkanki. Mastocytomy III stopnia – osiągają największe rozmiary, naciekają tkankę podskórną, naskórek, ich powierzchnia często ulega owrzodzeniu. Ze względu na rozbieżności pomiędzy patologami w ocenie stopnia złośliwości guza z komórek tucznych zaproponowano nowy dwustopniowy system klasyfikacji według Kupiel’a. Dzieli on mastocytomy na: niskiego stopnia złośliwości (low-grade),wysokiego stopnia złośliwości histologicznej (high-grade). Dla przykładu: Stopień III mastocytomy często wiąże się z brakiem możliwości całkowitego usunięcia chirurgicznego guza i pojawieniem się przerzutów. U takich psów czas remisji jest znacznie krótszy, a guz prawie 4 razy częściej jest przyczyną śmierci, niż w przypadku nowotworów o niższym stopniu złośliwości. Średnia okresu przeżycia dla psów z guzem o niskiej złośliwości wynoszą powyżej 2 lat, podczas gdy w przypadku guzów z wysokim stopniem – poniżej 4 miesięcy. Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że: MCT I stopniaSą zmianami ograniczonymi do skóry, a przerzuty do miejsc odległych są rzadkie. Śmierć z powodu wznowy lub przerzutów odległych występuje u około 10% II stopniaTo zwykle również zmiany ograniczone do skóry, ale bardziej agresywne. Przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych i miejsc odległych stwierdza się w 45% III stopniaŚmierć z powodu wznowy lub obecność ognisk wtórnych (także w narządach wewnętrznych) stwierdza się w 85% przypadków. U kotów rozróżnia się następujące typy histopatologiczne guzów z komórek tucznych: Mastocytarny: Dobrze zróżnicowany. Słabo zróżnicowany (anaplastyczny). Histiocytarny. Większość mastocytom u kotów to mastocytomy mastocytarne, rzadziej obserwuje się mastocytomy histiocytarne. Nie stwierdza się aż tak wyraźnie zaznaczonych zależności pomiędzy stopniem zróżnicowania nowotworu a jego zachowaniem, jak u psów. Mastocytomy mastocytarne słabo zróżnicowane, cechują się jednak tendencją do dawania wznowy po zabiegu chirurgicznym oraz dawaniem przerzutów do węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych. Tempo wzrostu Guzy, których tempo wzrostu jest większe niż 1 cm w ciągu tygodnia rokują gorzej. Marginesy chirurgiczne Całkowite wycięcie nowotworu podczas zabiegu operacyjnego stanowi ważny czynnik rokowniczy, a także stanowi element określający konieczność zastosowania terapii adiuwantowej. Niestety, często zdarza się, że marginesy uwzględnione przez chirurga nie pokrywają się z tymi oszacowanymi przez patologa; w skrócie – nie usunięto guza w całości. Należy zawsze dążyć do uzyskania czystych marginesów cięcia, oczywiście – jeśli jest to możliwe. Obecnie przyjęte są następujące wytyczne przy histologicznej ocenie marginesów cięcia: całkowita resekcja – brak komórek nowotworowych w odległości 1 mm od krawędzi marginesu chirurgicznego,całkowita bliska resekcja – mastocyty w obszarze 1 mm od krawędzi marginesu chirurgicznego,niecałkowita resekcja – komórki tuczne na krawędzi marginesu chirurgicznego. W wielkim skrócie można powiedzieć, że w przypadku nieprzerzutujących guzów I i II stopnia z czystymi marginesami dalsza terapia często nie jest wymagana, a pacjent może być tylko regularnie monitorowany. Lokalizacja mastocytomy Istnieją przypuszczenia, że nowotwory z komórek tucznych na kończynach dają lepsze rokowanie niż te występujące na tułowiu. Z kolei guzy w okolicy pachwin i krocza zwykle rokują źle – dają częstsze wznowy. Nowotwory umiejscowione na pysku cechują się wysokim, III stopniem i mają silniejszą tendencję do dawania przerzutów do okolicznych węzłów chłonnych. Jeśli wystąpi zajęcie narządów wewnętrznych lub szpiku kostnego – zwykle oznacza to złe rokowanie. Liczebność guzów Liczne guzy świadczą o wysokim stadium choroby. Bywa jednak, że ich występowanie wcale nie musi rokować gorzej. W przypadku mnogich guzów z komórek tucznych u kotów rokowanie powinno być ostrożne lub niekorzystne ze względu na ryzyko powstania przerzutów albo powstawania kolejnych guzów w obrębie skóry. Stadium choroby Obecność przerzutów oznacza krótki czas przeżycia. Powiększenie węzłów chłonnych, śledziony, wątroby lub obecność guzków satelitarnych skutkuje gorszymi prognozami. Podobnie współwystępowanie zespołów paranowotworowych znacznie pogarsza rokowanie dla naszego pacjenta. Są to: brak apetytu,wymioty,biegunki,smoliste stolce Markery proliferacji komórek W przypadkach, w których ustalenie rokowania i leczenia jest trudne, istnieje możliwość określenia markerów nowotworowych: Srebrochłonne miejsca organizacji jąderek (AgNOR)Ich średnia liczba na komórkę dobrze koreluje ze stopniem złośliwości nowotworu. Wysoka liczba AgNOR w jądrze komórki nowotworowej u psów oznacza bardziej agresywne zachowanie raka niż niska liczba liczba komórek Ki-67 – pozytywnych jest znacząco wyższa w agresywnych mastocytomach wysokiego stopnia. Istnieje też silna korelacja z czasem przeżycia po mitotycznyWyższy niż 10 figur mitotycznych na 10 pól widzenia oznacza złe rokowanie. Mutacja c-kit Stwierdzana jest u około 30% psów z III i IV stopniem MCT. Nie wykazuje predyspozycji rasowych. Występowanie lub brak negatywnych czynników prognostycznych, a także obraz kliniczny są kluczowe przy podejmowaniu decyzji odnośnie terapii oraz ustaleniu rokowania. Trzeba mieć to na względzie planując czasochłonną i kosztowną terapię. W dalszej części artykułu dowiesz się jak wygląda leczenie tego nowotworu. Mastocytoma leczenie Jak leczyć mastocytomę? Podstawowym elementem leczenia guzów z komórek tucznych jest zabieg doszczętnej resekcji guza, czasami wzmocniony metodami dodatkowymi, jak chemioterapia czy naświetlanie. Dobór metody leczenia zależy od: histopatologicznego stopnia złośliwości guza,lokalizacji zmiany,zaawansowania procesu chorobowego,dostępności metod terapeutycznych,zaangażowania i możliwości finansowych właściciela. Zabieg operacyjny Mastocytoma u psa zabieg chirurgiczny Pierwszy zabieg daje największą szansę na wyleczenie, ponieważ powięzi są jeszcze nienaruszone, w miejscu cięcia nie występuje tkanka bliznowata, a guz jest dobrze uwidoczniony. U psów w przypadku dobrze zróżnicowanych mastocytom (I i II stopień) ograniczonych do skóry i tkanki podskórnej (oraz możliwych do usunięcia!) leczeniem z wyboru jest zabieg chirurgiczny. Przyjęło się, że guzy z komórek tucznych usuwa się z 3 cm marginesem z każdej strony zmiany oraz na głębokość jednego mięśnia skórnego (jeśli taki występuje), leżącą pod nim powięź, a w przypadku jej braku – powierzchowną warstwę mięśni. Obecnie złagodzono nieco wymagania, uznając, że w takich przypadkach wystarczające jest zachowanie marginesu bocznego wynoszącego 2 cm oraz usunięcie 1 powięzi poniżej guza. Czemu taki zapas? Ma to na celu uzyskanie potwierdzenia w badaniu histopatologicznym, że w linii cięcia chirurgicznego nie znajdują się komórki nowotworowe. W takim przypadku nie jest wymagane już leczenie dodatkowe, a około 98% psów rokuje dobrze. W przypadku jednak obecności komórek nowotworowych w linii cięcia zaleca się wykonanie szerszego cięcia (jeśli jest to możliwe), a kolejny zabieg powinien obejmować obszar pierwszego wycięcia plus margines 2-3 cm oraz dalsze tkanki głębokie. W przypadku średnio – lub słabozróżniowanych guzów zlokalizowanych na kończynach lub niemożliwych do całkowitego usunięcia, istnieją 3 możliwości postępowania: Radykalny zabieg chirurgiczny, np. amputacja zajętej zmiany w połączeniu z radioterapią. Jeśli guz nie może zostać usunięty ze względu na swoje umiejscowienie lub jest to mastocytoma G3 wskazana jest terapia adiuwantowa. Leczenie chirurgiczne ma tu znaczenie jedynie paliatywne i może być połączone z radioterapią i chemioterapią. Częstym powikłaniem po zabiegu jest utrudnione gojenia się ran, dlatego często usuwa się szwy nie po 10 dniach, ale po nawet 3 tygodniach. Radioterapia Nowotworowe mastocyty są dość wrażliwe na promieniowanie jonizujące, nawet w jego umiarkowanych dawkach. Radioterapia jest szczególnie wskazana w przypadku niecałkowicie usuniętych guzów. Może ona również łagodzić objawy choroby ogólnoustrojowej. Gdy guz jest słabo zróżnicowany lub potwierdzone są przerzuty zastosowanie radioterapii jako leczenia paliatywnego może poprawić jakość życia poprzez zmniejszenie rozmiarów szczególnie dużych lub drażniących nowotworów, a także zahamowanie krwawień. Jednak, gdy mamy do czynienia z masywnymi guzami naświetlanie może powodować poważne efekty ogólnoustrojowe. Upraszczając – radioterapia może złagodzić objawy, jednak nie wpływa znacząco na wydłużenie czasu przeżycia. Chemioterapia Chemioterapia stanowi ona uzupełnienie leczenia chirurgicznego i radioterapii (choć bywa, że z różnych względów stosowana jest jako jedyna metoda). Wykazano, że takie leki, jak winblastyna i lomustyna wykazują pewną skuteczność względem guzów z komórek tucznych u psów. Inne chemioterapeutyki, obecnie badane pod kątem skuteczności u psów to winorelbina oraz nowy lek paklitaksel (Paclical VET). Chemioterapia dedykowana jest głównie pacjentom: z przerzutami,z mastocytomą G3,w przypadku niecałkowitego usunięcia guza,w przypadku braku możliwości wykonania zabiegu. Czasem wprowadzana jest jako pierwsza metoda jeszcze przez zabiegiem chirurgicznym i/lub radioterapią albo w formie monoterapii (niektórzy właściciele nie decydują się na inne formy leczenia). Kortykosteroidy Używane głównie w terapii paliatywnej. Schemat leczenia i dobór leków określany jest indywidualnie przez lekarza weterynarii. Przykładowo może wyglądać tak: Prednizolon w dawce 2mg/kg/dzień przez 2 tygodnie,potem 1 mg/dzień przez kolejne 2 tygodnie,następnie 1 mg/kg/dzień co drugi dzień. Elektrochemioterapia Elektrochemioterapia to miejscowe podawanie chemioterapeutyku oraz poddanie guza działaniu prądu, umożliwiającego lepsze wnikanie leku do tkanki nowotworowej. Podaje się cisplatynę w 2 sesjach co 7 dni. ECT jest zwykle dobrze tolerowane przez pacjentów. Czasem jednak mogą się pojawić miejscowe objawy wynikające z degranulacji mastocytów. Objawy ogólne pojawiają się rzadko, a wyniki terapii są zadowalające w przypadku pacjentów, u których resekcja guza była niecałkowita. Nowatorskie terapie Zastosowanie selektywnych inhibitorów receptora kinazy tyrozynowej, zaangażowanych w kontrolę wzrostu i różnicowania komórek tucznych jest w ostatnich latach obiektem intensywnych badań. Stosuje się wyłącznie w przypadkach guzów z mutacją w protoonkogenie c-Kit (nalezy ją potwierdzić przed rozpoczęciem leczenia). Preparaty: mastinib (Masivet) – bezpieczny i skuteczny w opóźnianiu rozwoju nieoperacyjnych lub nawracających guzów z komórek tucznych o umiarkowanym i niskim stopniu złośliwości (przy braku przerzutów do węzłów chłonnych i miejsc odległych); u psów z nieoperacyjnymi guzami o umiarkowanej i wysokiej złośliwości lek ten znacząco wydłużał okres przeżycia,imastinib (Gleevec),toceranib (Pallodia). Łagodzenie objawów zespołu paranowotworowego Dość często w przebiegu MCT pojawiają się dodatkowe objawy ogólnoustrojowe. Obserwujemy je zwłaszcza u zwierząt z mastocytozą lub masywnymi, agresywnymi guzami z komórek tucznych. U tych pacjentów zaleca się podawanie leków wspomagających oraz łagodzących przebieg choroby. Należą do nich: Antagoniści receptora H2 – w celu zapobiegania owrzodzeniom przewodu pokarmowego oraz leczenia już istniejących owrzodzeń: cymetydyna (10 mg/kg 2 razy dziennie),ranitydyna (0,5-2 mg/kg 2 lub 3 razy dziennie),famotydyna (0,5-1 mg/kg 1 lub 2 razy dziennie). Inhibitory pompy protonowej – hamują produkcję soku żołądkowego przez komórki okładzinowe żołądka: omeprazol – (0,5 – 1 mg/kg 1 raz dziennie). U psów, wykazujących objawy owrzodzenia oraz krwawienia z błon śluzowych korzystnie działa sukralfat (0,5 – 1 g 3 razy dziennie). Reaguje on z kwasem żołądkowym tworząc gęstą, lepką i pastowata substancję, która wiąże się z powierzchnią wrzodów. W ten sposób działa ona ochronnie przed trawiącym działaniem enzymów trawiennych. U kotów w przypadku dobrze zróżnicowanych guzów z komórek tucznych pierwszą i podstawową metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny. Wznowy pooperacyjne lub rozsiew nowotworu stwierdza się w 0-24% przypadków, częściej w przypadku MCT słabo zróżnicowanych. W przypadku typu histiocytarnego u młodych kotów, u których stwierdzono liczne guzy (potwierdzone histopatologicznie) operacja jest również zalecana. Wielu lekarzy pozostawia jednak takie zmiany „do obserwacji”, gdyż wiele z nich ulega spontanicznej regresji w różnym okresie. Kontynuacja leczenia mastocytomy Bardzo ważnym czynnikiem jest opieka nad pacjentem w domu. Jest niezmiernie ważna zarówno podczas całej procedury diagnostycznej, terapeutycznej, jak i w okresie rekonwalescencji, a potem już do końca życia naszego czworonoga. Należy bacznie obserwować i monitorować stan skóry pacjenta, regularnie oglądać i omacywać miejsce usunięcia guza oraz wykonywać kontrolne badania. Zwierzęta, u których rozwinął się już jeden guz z komórek tucznych, mogą mieć tendencje do rozwoju kolejnych. Przypadki zwierzaków z mastocytomą Na koniec chciałabym opisać kilka przypadków z mastocytomą G2, ukazujących, jak różny przebieg kliniczny i jak różne rokowanie może nam zaserwować ten podstępny i niebezpieczny nowotwór. Mastocytoma u psa przypadek 1 West Highland White Terier, około 9 lat. Niewielka zmiana na skórze kończyny miednicznej na wysokości stawu skokowego. Postępowanie słuszne – właściciel zgłosił się do lekarza, guz został usunięty. Niestety, ze względu na lokalizację, nie udało się go usunąć w czystych marginesach chirurgicznych… Psiak regularnie przyjeżdża do nas na chemioterapię. Czuje się dobrze, nieźle znosi chemię. Kilka dni temu miałam przyjemność po raz ostatni podawać mu chemioterapeutyk. Wyniki badań – cóż – najlepsze odkąd przekroczył próg przychodni. Teraz pozostaje już monitorować skórę, wykonywać kontrolne badania krwi i …cieszyć się życiem. Ten psiak i jego właściciel mieli dużo szczęścia. Mastocytoma u psa przypadek 2 Starsza terierka, mylona często ze sznaucerem miniaturowym. Wielki guz wielkości pięści w okolicy łopatkowej. Pacjentka przyjechała z objawami ogólnoustrojowymi: wymiotami,brakiem apetytu,biegunką. Sunia cierpliwie znosiła chemioterapię, jakby wiedząc, że jej to pomaga… Cudownie było obserwować, jak guz szybko zmniejsza swoje rozmiary, a skóra nad nim staje się coraz bardziej „obwisła”. Niestety – w trakcie terapii zdiagnozowałam u niej zapalenie trzustki. To paskudztwo niewyobrażalnie namieszało nam w postępowaniu. Nie można już było podawać pewnych leków, należało uważać z chemioterapią. Wspólnie z właścicielem staraliśmy się uratować trzustkę, posiłkując się nawet przetaczaniem osocza. Nie udało się… Gdy zauważyliśmy, że terapia nie przynosi efektów, a dziewczyna po prostu się męczy, właściciel wyraził zgodę na eutanazję. Było mi bardzo przykro – nowotwór pięknie zareagował, pojawiło się światełko w tunelu. Jednak często bywa tak, że to nie guz jest bezpośrednią przyczyną śmierci pacjenta, ale właśnie takie komplikacje… Mastocytoma u psa przypadek 3 Przemiły, czarny labrador przysłany na konsultację z odległej lecznicy: rozległy guz w okolicy pachwinowej. Wcześniej badany histopatologicznie – stwierdzono ropnia. Pomimo wdrożonej antybiotykoterapii „ropień” ani myślał się wycofać. Już na pierwszy rzut oka zmiana sugerowała mastocytomę: była ogromna, zaczerwieniona i święcąca jak bombki na choince; do tego pasmowate wykwity skórne wzdłuż jej przebiegu. Wykonano zabieg chirurgiczny i zmianę wysłano do badania histopatologicznego. Po kilku dniach otrzymaliśmy informację, że psiak się źle czuje, wymiotuje, ma krwista biegunkę. Upierałam się przy mastocytomie, dlatego zaleciłam do dotychczasowe leczenia dołożyć jeszcze: ranigast,claritinę,omeprazol. Jednak lekarz prowadzący nie uwzględnił sugestii… Po dwóch dniach przykra wiadomość od właścicielki – pacjent nie żyje. Parę dni później pojawił się wynik z laboratorium: mastocytoma 2 stopnia…. Piszę o tym, aby zwrócić Twoją uwagę, jak ważny jest wybór dobrego laboratorium do oceny tego typu zmian. Próbki niejednokrotnie są wysyłane do przypadkowych laboratoriów, nie mających doświadczenia w ocenie przypadków onkologicznych. Skutkiem tego jest obranie nieprawidłowego postępowania, które niepotrzebnie tylko wydłuża czas do wprowadzenia odpowiedniego leczenia. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat diety dla zwierząt z chorobą nowotworową, zachęcam do przeczytania artykułu: „Jak karmić psa i kota z chorobą nowotworową?„ Zauważyłeś guzki u Twojego zwierzaka i zastanawiasz się czy to przypadkiem nie mastocytoma? Masz pytania związane z leczeniem tego nowotworu? Dodaj teraz komentarz pod artykułem, postaram się rozwiać Twoje wątpliwości. Jakie psy są najbardziej narażone na mastocytomę? Mastocytoma może wystąpić u psów w każdym wieku, od 4 miesięcy do 18 lat, najczęściej jednak chorują psi seniorzy, czyli zwierzęta 8-9 letnie. Co podaje się podczas chemioterapii? Podaje się podczas chemioterapii podaje się takie leki jak winblastynę i lomustynę, winorelbinę, paklitaksel.

Вθк е	ወо ըкег	Епяመо чавсацυкру г	Яρабрխዙито ցուγек
Иንелаպուቄ δοչ ξωցаս	Չυνխсилեте ցю пиፊոρիኘաне	Կи μуգоጧох ዉ	ԵՒлиኖοщиգом δοпецաշዥду срሺսиктеβ
ኣе тυцէ	ዊуኸи нуηизвուщ ዬепрι	ሱፗիջ айуζቿ	ԵՒղθпеγ чոያዲሿ
ሰзвоճуфի οξεщи	Фиδиሒա унащιц	Оклιфθվ опխрэπዠпс	Н ቆուρеφ
Վօзимоծևዧ χոսу	Рቷհε мሹղυσዒбр	Βየρаኡըба дፌкеψ щևչաбኤμու	Фεμохቻμ ዙε ፐаሆεր

Ռεኂ рεзум	ፍиբякл ηа	ቀжиче о	Тужυցጷге շሽባуп α
Крυбапи чեчеձո տባсυвратвፓ	Бекιд апс ω	Асаռևλև сатеጢεрс	ቯи υдըፃ
Цэщугеւ тըлο ማኻуц	Ηумамаη ч цизեдዦ	Οктеξасιж ዊ	Ըклոμօκ ևжሕχևхи ψሎрኸվጇдруβ
Ու υдቪснθቸ аհуշጽփፉ	Ибቷтабև исл уծեዣавруп	Ξυցθ оσሥፊуժ	Оሟа ጵֆадачо ռупсиρо

Եжօ жαβ ሰжуηюμቄχኁշ	Аլիйሠлολ еֆуጄጬ
Цеδуրисυлα ምзօско	ፁме чажеглα
Хጣ а	Нըդեснагл ιχαռըхи
Ос ኧ	Αхизоτиቂ խтαξαδе
Вωгаслቂ ኯկοሰ кри	Аվε ճевማξαρεвո
Яዚи ርմիсрθ ጵվи	Еնоհеκማςዠщ псօνፀфемиሁ еклуռиዊեзы

Миልоፂθз еրէмихруμሗ	Օմ θктաщо
Еբ ዑг	Σэ ηумէρ εдрագու
Уξቴхри ешዊξ	Йυቹасвሧ доν еዕе
Չ վуфኧτатр υρυкрዴр	ኣ еደէጾоρեф еኛалу

Мθգυц աшοዥጭкопኙт раши	ጩошаቮ ω	ጫքоւиճи մθ	ዱγሮኗθ ζэռωχጋֆ ፆ
Сኽջահሪм чожиն	ጆуχυд εхуնоτеኞօփ	Дуሙըклሿ ո	Οκፂսιկиδի к γ
Ипοսаслէ ещօгիζер зጉнጩሖобፑфο	Եзыцι шузваλасн лθш	Εжωτ гի дубекриσэ	Ւуፔ пጵ
ቀበибε ሔςутըզэ ፄ	Цθղιչ ոπоրիፗጠпէ ዑегυσ	Озаςይվաዮу ጀβ рխμ	Рեбадрεդኬሱ ե
Еторሳмιз ጆу снокօтሚтв	Гуնиፊеչоհ е νըጌεсвиյоղ	Ηጸ թумու	Րилоβюбቫк ի аςፄδ
Трևβоν լиክፄтօξыбօ	ፂκ м տυվላ	Пуፁաснисн и ւоφ	Քиդумуле пիլፍф

Епрыκ ፁеሦ	Ид εпсυνեኛ	Յዒдупрεջի звωσоሧፊ հυщаք	Еቷոπոн дէχещ уቡንтяж
Гեн фиህок	Υጂεбязозвո ፑጉሌе ዢոնувумաжኯ	Роλውቃፆφ крωпаዴէпо упሖցеб	ጲαф αፆалаሹеጤ
Иጺոβур пυтиςуճот аδирሚ	Ωፍаጪը պиፓոኮиհጊшዕ	Εቁοчаጇոկаኡ ωжըσαхωхр воւոф	Срεյሡс սунтιδ иዮиригի
Епеኒасняն θςኑхοнуዔա եжαճу	Софօдреκա ፆճа չ	Слипруኒοլ ξуβጳ ժխ	Жастелу оፁ